ކޯޓުތަކުގެ އިޚްތިޞާޞްތައް ކަނޑައަޅައި ބަޔާންކޮށް އެކުލަވާލި މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ބިލު، ޖުޑިޝަރީ ކޮމިޓީން ދިރާސާކޮށް ނިންމި ގޮތުގެ ރިޕޯޓަށް ހުށަހެޅުނު އިޞްލާޙުތަކާއެކު އެ ބިލު ފާސްކޮށްފިއެވެ.
ކޮމިޓީ ރިޕޯޓަށް 17 އިޞްލާޙެއް ހުށަހަޅާފައިވެއެވެ. މިއީ އެޑިޓޯރިއަލް އިޞްލާޙުތަކެކެވެ. އިޞްލާޙުތައް ހުށަހެޅުއްވީ، މާފަންނު އުތުރު ދާއިރާގެ މެމްބަރު އަދި ޖުޑިޝަރީ ކޮމިޓީގެ މުޤައްރިރު އިމްތިޔާޒު ފަހުމީއެވެ. އިޞްލާޙުތަކަށް ވަނީ ވަކިވަކިން ވޯޓަށް އަހާފައެވެ. އިޞްލާޙުތަކާއެކު ބިލު ފާސްކުރީ ވޯޓުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވި 53 މެމްބަރުންގެ އިއްތިފާގުންނެވެ.
"މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ބިލު" ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ހުށަހެޅުއްވީ ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ކެލާ ދާއިރާގެ މެންބަރު އިބްރާހީމް ޝަރީފެވެ.
ބިލު ދިރާސާކުރަމުންދިޔައިރު، ކަމާގުޅުންހުރި މުއައްސަސާތަކާ ބައްދަލުކޮށް، ސާފުކުރުމަށް ބޭނުންވާ ކަންކަން ކޮމިޓީން ވަނީ ސާފު ކޮށްފައެވެ. ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ބިލު ފުރަތަމަ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ފޮނުއްވިއިރު، މައިގަނޑު 6 ބައެއްގެ މައްޗަށް އެކުލަވާލާފައިވާއިރު، މި ބިލުގައި 31 ބާބުގައި 379 މާއްދާ ހިމެނެއެވެ. އަދި، ސަރުކާރުން އިޞްލާޙުކޮށް ފޮނުވި މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ބިލުގެ ޑްރާފްޓު، 4 ނޮވެންބަރު 2020ގައި ކޮމިޓީއަށް ފޮނުވިއިރު، މަދަނީ އިޖުރާއަތުގެ ބިލަށް ވަނީ ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނެސްފައެވެ. އެގޮތުން، މި ބިލުގައި 36 ބާބު ހިމަނާފައިވާއިރު، މި ބިލުގެ މައްދާތަކުގެ އަދަދު 429އަށް ވަނީ އިތުރުވެފައެވެ.
މި ބިލުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި ހިމަނާފައިވަނީ އިބްތިދާއީ މާއްދާތަކެކެވެ. އެގޮތުން، ޝަރީޢަތްކުރުމުގެ ހަމަތަކާއި ކޯޓުގެ އާންމު ވާޖިބުތަކާއި، ބާރުތަކާއި، ކޯޓުތަކުގެ އިޚްތިޞާޞްތައް މި ބައިގައި ހިމަނާފައިވެއެވެ. އަދި، މަދަނީ މައްސަލަތަކުގައި ދަޢުވާކުރެވޭނެ މުއްދަތުތަކާއި، އެ މުއްދަތުތައް ކަނޑައެޅުމުގައި އިސްތިސްނާވާ ހާލަތްތައްވެސް ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން، މަދަނީ މައްސަލައެއްގައި ހިމެނޭ ޚަޞްމުންނާ ގުޅުންހުރި މާއްދާތައްވެސް ހިމަނާފައިވެއެވެ.
މި ބިލުގެ ދެވަނަ ބައިގައި ހިމަނާފައިވަނީ ޝަރީޢަތުގެ ކުރީގެ މަރުޙަލާއާ ގުޅުންހުރި މާއްދާތަކެވެ. އެގޮތުން، ދަޢުވާކުރުމާއި، ދަޢުވާއާގުޅޭ ޢާންމު އުޞޫލާއި، ޚާއްޞަ ބާވަތްތަކުގެ ދަޢުވާއާއި އިޚްތިލާފެއްނުވާ ބާވަތުގެ މައްސަލަތަކުގައި ދަޢުވާކުރުމުގެ ޚާއްޞަ އިޖުރާއަތާއި، ކޯޓުން ދަޢުވާ ބަލައިގަތުމާއި ދަޢުވާލިބޭ ފަރާތަށް ރައްދުކުރުމާއި، ދަޢުވާއަށް ރައްދުދިނުމާއި ކޯޓުގެ އިޚްތިޞާޞްއާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުމާއި، ޣައިރު ޙާޟިރުގައި ކުރާ ޙުކުމާއި، ދަޢުވާއަށް އެއްބަސްވުމާއި، ދަޢުވާގެ ދިފާޢާއި ޖަވާބާއި، ރައްދު ދަޢުވާއާއި އިތުރު ދަޢުވާއާއި ޝަރީޢަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި މައްސަލަ ނިންމުމާ ގުޅުންހުރި މާއްދާތައް މިބައިގައި ހިމަނާފައިވެއެވެ.
އާއްމުކޮށް ހުޅުވާލައިގެން ޝަރީޢަތްކުރުމުގެ އުޞޫލާއި، ބޭރު ގައުމުތަކުގައި ޙުކުމް ތަންފީޒު ކުރެވޭނެ އުޞޫލުވެސް ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. ދަޢުވާ ކުރުމުގެ އުޞޫލުވެސް ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. ހަތަރުވަނަ ބާބުގައި ހެއްކާ ބެހޭ ބައިވެސް ތަފްޞީލުކޮށް ހިމަނާފައި ވެއެވެ.
މި ބިލުން ހުށަހެޅި މައިގަނޑު ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި:
- ކޯޓަށް މައްސަލަ ހުށަހަޅާނެ ގޮތާއި، ދަޢުވާ ފޯމާއި، ޖަވާބު ފޯމާއި، ބަޔާންތަކާއި އަދި މިނޫންވެސް ހުށަހަޅަންޖެހޭ ލިޔުންތައް ހުށަހަޅާނެ ގޮތާއި، ދަޢުވާއަށް ރައްދުދެވޭނެ ގޮތްތަކާއި، ދަޢުވާއެއް އިޞްލާޙުކުރާނެ ގޮތް ބަޔާންކުރުން؛
- އެކި ބާވަތުގެ މައްސަލަ ކޯޓަށް ހުށަހެޅުމަށް މުއްދަތުތަކެއް ކަނޑައެޅުން؛
- ޚަޞްމުންނާގުޅޭ އުސޫލުތައް ކަނޑައެޅުން؛
- މައްސަލަތައް ބެލުމުގައި ކޯޓުތަކުގެ ބާރުތަކާއި ޒިންމާތައް ކަނޑައެޅުން؛
- ކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުން އެ މައްސަލައާ މެދު ކޯޓުން ޢަމަލުކުރަންޖެހޭ ގޮތާއި، އެގޮތުން މައްސަލަތަކުގައި ހިމެނޭ ފައިސާގެ ޢަދަދާއި އުފެދިފައިވާ ޚުޞޫމާތުގެ ކުޑަބޮޑުމިނާއި މައްސަލައިގެ މުހިންމުކަމުގެ މައްޗަށް ބަލައި މައްސަލަތައް 3 ޓްރެކަކަށް ބަހާލައިގެން ކުރިއަށްގެންދާނެ އިޖުރާއަތު ކަނޑައެޅުމާއި، ވާޤިޢާތަކުގައި އިޚްތިލާފެއްނުވާ މައްސަލަތަކުގައި ޚާއްޞަ އުސޫލަކުން މައްސަލައާމެދު ގޮތެއް ނިންމޭނެ ގޮތް ކަނޑައެޅުމާއި، ޣައިރު ހާޒިރުގައި ޙުކުމްކުރުމާއި ޝަރީޢަތް ހިންގުމަކާ ނުލައި މައްސަލަތަކުގައި ޙުކުމް ކުރުމާގުޅޭ އުސޫލުތައް ކަނޑައެޅުން؛
- މައްސަލައާގުޅޭ ލިޔުންތައް ހާމަކުރުމާއި ކިތާބީ ހެއްކާއި ޝަފަހީ ހެކި އަދި ޚަބީރުންގެ ހެކިބަސް ނެގުމާއި އެނޫން ހެކިންގެ ހެކިބަސް ނެގުމުގައި ޢަމަލުކުރާނެ އިޖުރާއަތު ކަނޑައެޅުން؛
- ޝަރީޢަތާ ގުޅިގެން ހިނގާ ޚަރަދު ޚަޞްމުންގެ މެދުގައި އުފުލަންޖެހޭ ގޮތްތައް ކަނޑައެޅުން؛
- ކޯޓު އަމުރަށް އެދޭނެ ގޮތާއި، ވަގުތީ އަމުރަށް އެދުމާއި ވަގުތީ އަމުރު ނެރުމުގައި ޢަމަލުކުރާނެ އިޖުރާއަތު ކަނޑައެޅުން؛
- ޙުކުމުގައި ފުރިހަމަވާންޖެހޭ ކަންކަމާއި، މައްސަލަ އިސްތިއުނާފުކުރުމާއި، ޚާއްޞަ ޙާލަތްތަކުގައި މައްސަލަ މުރާޖަޢާކުރުމުގެ އުސޫލުތައް ބަޔާންކުރުން؛
- ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރުމުގައި ޢަމަލުކުރާނެ އިޖުރާއަތުތައް ކަނޑައެޅުން؛
- ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ ކޯޓުތަކުން ކުރާ ޙުކުމްތައް ރާއްޖޭގައި ބަލައިގަނެ ތަންފީޛުކުރެވޭނެ ޙާލަތްތައް ކަނޑައެޅުން.
މި ޤާނޫނަށް ޢަމަލުކުރަން ފެށުމާއެކު، "ޝަރީޢަތްކުރުމާ ބެހޭގޮތުން ހެދިފައިވާ ޤަވާޢިދު" އުވުނީއެވެ. އަދި ތަޢާރުޟުވާ އެހެން ގަވާއިދުތައް 30 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އިޞްލާޙު ކުރަންވާނެ ކަމަށް ބަޔާން ކޮށްފައިވެއެވެ.
