މެދުއިރުމަތީގެ މަސްރަހުން މި ދުވަސްވަރު އެންމެ ގިނައިން ލިބެމުންދާ އެއްޚަބަރަކީ އިރާގުގައި އާ ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތަށް ކުރި ލިބޭ ގޮތް ނުވެ، އެ ގައުމުގެ ސިޔާސީ މަސްރަހު އިންތިހާއަށް ހަލަބޮލިވަމުންދާ ޚަބަރެވެ.

ޝީއީ އިމާމް މުޤްޠަދާ ޞަދްރާއި، އީރާނުގެ ތާއީދާއެކު ހަރަކާތްތެރިވާ ޝީއީންނާ ދެކޮޅު ސިޔާސީ ޝަހްސުންގެ މެދުގައި އުފެދިފައިވާ ދެބަސްވުންތައް ކޮޅެއްގައި ނުޖެހި، މައްސަލަ ހޫނުވެ، ޞަދްރުގެ ސަޕޯޓަރުން މިހާރު ވަނީ އިރާގުގެ ގާނޫނު ހަދާ މަޖިލީސް ހިންގާ އިމާރާތުގެ ތެރެއަށް ވަދެގަނެ، މުއްދަތެއް ނެތް ގޮތަށް އެ އިމާރާތުގެ ތެރޭގައި އިހުތިޖާޖު ފަށާފައެވެ.

2003 ވަނަ އަހަރު އެމެރިކާ ސިފައިން އިރާގަށް އަރާ، ސައްދާމް ހުސައިންގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް ގެނައި ފަހުން އިރާގުގެ ސިޔާސީ މަސްރަހު ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގައި އިސް ދައުރެއް އަދާ ކުރި ޝީއީންނަށް، އެ ގައުމުގެ އާ ސަރުކާރު އަދިވެސް އެކުލަވާލެވޭގޮތް ނުވެފައިވާއިރު، ސަރުކާރު އެކުލަވާލާ ގުޅިފައިވާ ދެބަސްވުންތަކުގެ ހައިޖާނުގަނޑު އަދިވެސް ދަނީ އިތުރަށް ގަދަވަމުންނެވެ.

މި ހަތުރުވެރިކަމުގެ އަސްލަކީ ކޮބާ ހެއްޔެވެ؟ އެ ދެބަސްވުންތަކުގެ ކޯޅުންގަނޑު ގަދަވެގެން އުޅެނީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ މިކަމުގެ ސަބަބުން އިރާގުގެ ސިޔާސީ މުސްތަގުބަލު އޮތީ ކިހިނެއް ބާއެވެ؟ ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުން ނުރައްކަލަށް ހުށަހެޅެނީ ކޯނޗެއް ހެއްޔެވެ؟ ހައްތަހާވެސް ސުވާލެވެ.

ޞަދްރު ނިސްބަތް ވަނީ އިރާގުގެ ޝީއީ އިމާމުންގެ ހާންދާނަކަށެވެ. ޞަދްރަކީ އާންމުންގެ މެދުގައި އިންތިހާއަށް މަގުބޫލު ސިޔާސީ ޝަހްސެކެވެ. ހަރުކަށި ފިޔަވަޅުތައް އެޅުމުގައި ނަން މަޝްހޫރެވެ. އެމެރިކާ ސިފައިން އިރާގަށް އެރުމުން އެ ފައުޖުތަކާ ކުރިމަތިލުމުގެ އިތުރުން އިރާގެ ކަމާ ބެހޭ ފަރާތްތަކާ ކުރިމަތިލުމުގެ ރެކޯޑްވެސް އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ.

އެމެރިކާ ސިފައިން އިރާގަށް އެރި ފަހުން ވިދިގެން އައި އަހަރުގައި އިރާގުގައި ހަރަކާތްތެރިވި ވަރުގަދަ ހަނގުރާމަވެރި ޖަމާއަތެއް ކަމަށްވާ މަހްދީ އާމީގެ ކޮމާންޑަރުކަން ކުރީވެސް ޞަދްރެވެ. ނަމަވެސް އެ ޖަމާއަތުގެ ހަރަކާތްތައް 2008 ވަނަ އަހަރު ވަނީ ހިންގުން މަނާ ކޮށްފައެވެ. އޭގެ ފަހުން އުފެއްދީ ޕީސް ބްރިގޭޑްސްއެވެ. އެ ލަޝްކަރުގައި އެތައް ހާސް ހަނގުރާމަވެރިންނެއް ހިމެނެއެވެ.

ދައުލަތުގެ ތެރޭގައިވެސް ޞަދްރުގެ ނުފޫޒު ގަދައެވެ. އޭނާގެ ގިނަ ސަޕޯޓަރުންތަކެއް، ދައުލަތުގެ އިސް މަގާމުތަކުގައި އެބަތިއްބެވެ. އެމެރިކާއާއި އީރާނުގެ ނުފޫޒުން ގައުމު ސަލާމަތް ކުރުމަކީ، ގައުމިއްޔަތުގެ ދަރިއެއްގެ ގޮތުގައި ޞަދްރު ޕްރޮމޯޓް ކުރާ ޝިއާރެކެވެ.

ކަން މިހެން އޮތް އިރު ޝީއީންގެ އިދިކޮޅު ވާދަވެރިން ވަނީ ކޯޑިނޭޝަން ފްރޭމްވަރކްގެ ނަމުގައި އިއްތިހާދެއް އެކުލަވާލާފައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އީރާނުގެ ސަރުކާރަށް އެއްބާރުލުން ދޭ ސިޔާސީ ޝަހްސުންގެ ގޮތުގައި ސިފަ ކުރާ ކުރީގެ ބޮޑުވަޒީރު ނޫރީ އަލް-މާލިކީގެ އިތުރުން އީރާނުން ތަމްރީނު ލިބިފައިވާ ޕެރަމިލިޓްރީ ފައުޖުތައް ހިމެނެއެވެ.

އޭގެ ގިނަ ގުރޫޕުތައް އީރާނާއި ގުޅިފައި ވަނީ ސައްދާމް ހުސައިންއާ ދެކޮޅަށް ހަރަކާތްތެރިވި ޝީއީ ހަނގުރާމަވެރިންނަށް އީރާނުން އެއްބާރުލުން ދިން، އީރާން-އިރާގު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރާއެވެ.

ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް ދަނީ، އަނެއް ބަޔަކަށް ކޮރަޕްޝަންގެ ތުހުމަތުގެ އިނގިލި އަމާޒު ކުރަމުންނެވެ.

މައްސަލަ ހޫނުވާން ފެށީ އޮކްޓޯބަރު 2021 ގައި ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އާންމު އިންތިޚާބަށް ފަހުގައެވެ. މަޖިލީހުގެ 329 ގޮނޑިއަކަށް މެންބަރުން ހޮވުމަށް ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އިންތިޚާބުގައި ޞަދްރަށް 74 ގޮނޑި ކާމިޔާބުވިއެވެ. އެއީ މަޖިލީހުގައި އޮތް އެންމެ ބޮޑު ފެކްޝަނަށް ވިއެވެ. އީރާނުގެ ތާއީދު އޮތް ފެކްޝަންތަކަށް ލިބުނު ގޮނޑީގެ އަދަދު 48 އިން 17 އަށް މަދުވިއެވެ.

ކޯޓު މެދުވެރިކޮށް ވޯޓުގެ ނަތީޖާ ބާތިލުކުރުމަށް އީރާނުގެ ތާއީދު އޮތް ފެކްޝަންތައް ފެއިލްވުމުން ދެން މިސްރާބު ޖެހީ ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމަށް ޞަދްރު ކުރަމުން ދިޔަ މަސައްކަތްތަކަށް ހުރަސް އެޅުމަށެވެ. ސަރުކާރު އެކުލަވާލުމަށް ޞަދްރު މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައީ ކުރުދީންނާއި ސުންނީ އަރަބި ބައިވެރިންނާ އެކުގައެވެ. ނަމަވެސް އީރާން ސަރުކާރުގެ އެއްބާރުލުން ތިބޭ ގުރޫޕުތައް ބާކީ ކޮށްފައެވެ.

މަޖިލީހުގައި ލިބުނު ގޮނޑީގެ އަދަދު މަދުވި ކަމުގައިވީ ނަމަވެސް އީރާނުގެ ތާއީދު އޮތް ގުރޫޕުތަކުން ދިޔައީ އެކި ގޮތް ގޮތުން ޞަދްރަށް ޖެއްސުން ކުރަމުންނެވެ. އެގޮތުން ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމުގެ ފުރަތަމަ މަރުހަލާ ކަމުގައިވާ ދައުލަތުގެ ވެރިއަކު ހޮވުމަށް މަޖިލީހަށް ބޭނުންވާ 3 ބައިކުޅަ 2 ބައިގެ ކޯރަމް ހަމަކުރުމަށް އެ ގުރޫޕުތަކުން ހުރަސް އަޅަމުން ދިޔައެވެ.

ސަރުކާރު އެކުލަވާލުމަށް ގޮންޖެހުންތަކާ ކުރިމަތިވެ، ކޮޅެއްގައި ޖެހޭ ގޮތް ނުވުމުން ޞަދްރު ވަނީ އޭނާގެ މަޖިލީސް މެންބަރުން މަގާމުން އިސްތިއުފާ ދިނުމަށް ޖޫން މަހު އިރުޝާދު ދީފައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ގިނަ ގޮނޑިތަކެއް ކޯޑިނޭޝަން ފްރޭމްވޯކަށް ލިބުނެވެ. މާނައަކީ އެ ފެކްޝަނުން ޚިޔާރު ކުރާ ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމުގެ ފުރުސަތު ފަހިވުމެވެ. ނަމަވެސް ޞަދްރުގެ ފަރާތުން އުނދަގޫތަކެއް ކުރިމަތިވެދާނެ ކަމުގެ ބިރު އޮތެވެ.

އަލުން އަނބުރާ ގައުމުގެ ހުންގާނެ ނެންގެވުމުގެ ރޫޙުގައި ޞަދްރުގެ ސިޔާސީ ވާދަވެރިޔާ މާލިކީ ތެދުވެވަޑައިގަތެވެ. ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ މަގާމަށް ފައި ވިއްދަވައިގެންނެވެ. އިރާގުގެ ސިޔާސީ ނިޒާމު އޮންނަ ގޮތުން އެއީ ޝީއީއަކަށް އޮންނަންޖެހޭ މަގާމެކެވެ. ޓްވިޓާގައި ޞަދްރު ފާޑުކިއުމާއެކު، މާލިކީ ނަން އަނބުރާ ގެންދެވިއެވެ.

ޞަދްރުގެ ވާދަވެރިން އަނެއްކާވެސް އެހެން ކެންޑިޑޭޓެއްގެ ނަން ހުށަހެޅިއެވެ. މުޙައްމަދު ޝިޔާ އަލް-ސޫދާނީއެވެ. ޞަދްރުގެ ސަޕޯޓަރުން ދެކޭ ގޮތުގައި އެއީ މާލިކީއަށް އެއްބާރުލުން ދޭ ކެންޑިޑޭޓެކެވެ. އެކަން ވީ، ޞަދްރުގެ ސަޕޯޓަރުންގެ މެދުގައި ޖަމާވަމުން ދިޔަ ނަފުރަތުގެ ދަރުތަކުގައި ޖެހުނު އަލިފާން ކޮޅަށެވެ. ނަފްރަތުގެ ހުޅުގަނޑު ފަޅައިގެން ދިޔައެވެ.

އިރާގުގައި ސަރުކާރެއް ނެތްތާ މިހާރު 9 މަސްދުވަސް ފާއިތުވީއެވެ. މިއީ ސައްދާމްގެ ވެރިކަމަށް ފަހު އިރާގުގައި ސަރުކާރެއް ނެތި  މިހާ ދުވަސް ފާއިތުވީ ފުރަތަމަ ފަހަރެވެ.

މީގެ 5 އަހަރު ދުވަސް ކުރިން އައިސިސް ޖަމާއަތް ބަލި ކުރެވިފައި އޮތުމާއި، ތެލުގެ މުއްސަނދިކަން ލިބިފައި އޮތެއް ކަމަކު، ސަރުކާރެއް ނެތުމަކީ މިހާރުވެސް އެތައް ތަކުލީފެއް އުފުލަމުންދާ އިރާގުގެ ރައްޔިތުންގެ ރިހޭ ފައި މައްޗަށް ވެއްޓިފައި އޮތް ބަރު ފޮއެކެވެ. އާންމު ހިދުމަތްތަކުގެ ފެންވަރު އިންތިހާއަށް ދަށެވެ. އިންތިހާ ފަޤީރުކަން ވަނީ ފެތުރިފައެވެ. ވަޒީފާ ނުލިބުމުގެ މައްސަލަ އެހާމެ ބޮޑެވެ.

ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި، ސާފު ނުކުރާ ތެލުގެ އަގު އިންތިހާއަށް އުފުލި، އިރާގުގެ އާމްދަނީ ރެކޯޑް މިންވަރަކަށް އުފުލުނު ކަމުގައި ވީ ނަމަވެސް 2022 ވަނަ އަހަރުގެ ސަރުކާރުގެ ބަޖެޓެއް ނެތެވެ. އެ ގައުމަށް ކޮންމެހެން ބޭނުންވާ އުމްރާނީ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތަކާއި އިގުތިސޯދީ އިސްލާހީ ބަދަލުތައް ތަންފީޒު ކުރުން ވަނީ ފަސްކޮށްފައެވެ.

އިރާގުގެ އާންމު ރައްޔިތުންނަށް ބަލާއިރު، އުފުލަން ޖެހޭ ތަކުލީފުތައް ކުޑައެއް ނޫނެވެ. ފެނާއި ކަރަންޓުގެ ކަށަވަރު ހިދުމަތެއް ނުލިބެއެވެ. ވޯލްޑް ފުޑް ޕްރޮގްރާމްއިން ބުނާ ގޮތުގައި 39 މިލިއަން މީހުންގެ އާބާދީއެއް އޮތް އިރާގުގައި ކާބޯތަކެއްޗާއި ދިރިއުޅުމުގެ އެކި ކަންކަމަށް އެހީ ބޭނުން ވެފައިވާ މީހުންގެ އަދަދު 2.4 މިލިއަނަށް އަރައެވެ.

ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ކާބޯތަކެތީގެ އަގުތައް އުފުލުމާއި، ހަނަފަސްކަމާއި، އައިސިސްގެ ނުފޫޒު އަނެއްކާވެސް ގަދަވުން ފަދަ މައްސަލަތަކަށް ސަމާލުކަން ދެވޭ ގޮތް ނުވެ، ނަޒަރު ހުއްޓިފައި ވަނީ ސިޔާސީ މަސްރަހަށެވެ.

އިރާގުގެ ސަރުކާރު ހިންގެވުމުގައި މިވަގުތު އެންމެ އިސްކޮށް ހުންނެވީ ވަގުތީ ސަރުކާރުގެ ބޮޑުވަޒީރު މުސްޠަފާ އަލް-ޤަދީމީއެވެ.

ކޯޑިނޭޝަން ފްރޭމްވޯކްއަށް ތާއީދު ކުރާ ފަރާތްތަކުން  މަގުތަކަށް ނުކުތުމަށް ގޮވާލި ގޮވާލުމާއެކު ކުރިމަތިލުންތަކެއް ހިންގަފާނެ ކަމުގެ ބިރު ބޮޑުވެގެން ދިޔައެވެ. ނަމަވެސް ފަހުން، އެ އިހުތިޖާޖު ކެންސަލް ކުރިއެވެ.

އދ. އިންވެސް ވަނީ އިރާގުގެ މަސްރަހު ފިނިކުރަން ގޮވާލާފައެވެ. ކުރިއަށް އޮތް ތަނުގައި ހަމަނުޖެހުންތަކުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކާ، ހިކުމަތްތެރި ވިސްނުން އިސް ކުރުމަށްވެސް އދ. އިން ވަނީ އިރާގަށް ގޮވާލާފައެވެ. އިރާގުގެ ގިނަ އަދަދެއްގެ ލީޑަރުންވެސް ވަނީ މަދަނީ ސުލްހަ ދަމަހައްޓަން ގޮވާލައްވާފައެވެ.

ޚުދު ޞަދްރުވެސް ވަނީ ސިޔާސީ ހަރަކާތްތައް ސުލްހަވެރި ކުރާނެ ކަމަށް ވައުދުވެފައެވެ. ނަމަވެސް ޕީސް ބްރިގޭޑްސްގެ ތާއީދު އޮތުމާއި، ޞަދްރަށް ތާއީދު ކުރާ މަދަނީ ގިނަ ފަރުދުންނަކީވެސް ހަތިޔާރު ގެންގުޅޭ ބައެއް ކަމުން، ކުރިމަތިލުމެއްގެ ބިރު އޮންނަނީ ތާ އަބަދުމެ ހީވެހީވެއެވެ.

އިރާގުގައި އުފެދޭ ހަމަނުޖެހުމެއްގެ އަސަރު އީރާނަށްވެސް ފޯރާނެއެވެ. ކަން މިހެން އޮތް އިރު، އިރާގުގެ މަސްރަހުގައި މިހާރު ކަން ހިނގަމުން ދާ މެދު އީރާނުގެ ސަރުކާރު އަދި އޮތީ ހިމެނޭނުންނެވެ.