ށ. ކޮމަންޑޫގެ ވާހަކަ ދިވެހި ގައުމަށް މަޝްހޫރު ވެފައި އޮތީ، އުތީމު އަލް ޚަޠީބު މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު، ދެ ކޮމަންޑޫގެ މެދުން ކަޅުއޮށް ފުންމީގައި ދަތުރު ކުރައްވައި، ޕޯޗުގީޒުންނަށް ފިއްލެވި ވާހަކައިންނެވެ.

މަތިކޮމަންޑުއާއި ކޮމަންޑޫ ދުރުން ސިފަވާނީ އެއް ރަށެއްގެ ގޮތަށެވެ. މި ދެރަށުގެ މެދުގައި އޮންނަ ހަނި މަގު ފެންނާން ފަށާނީ ކޮމަންޑޫއާއި ވަރަށް ގާތަށް ދެވުނީމައެވެ. ޕޯޗުގީޒުން ކަޅުއޮށްފުންމި ފަހައި ދުއްވަނިކޮށް، މި ހަނި ނެރުން ވަދެ، ކަޅުއޮއްފުންމި ދެ ކޮމަންޑޫގެ ގަސްކަރައިގެ ތެރެއަށް ރިޔާ ގެއްލުވާލައި، ހުޅަނގު ފަރާތުން ރާއްޖޭން ބޭރު ކަނޑަށް ނިކުތެވެ. މި މަންޒަރު، ޕޯޗުގީޒުންނަށް ވީ، ޙައިރާން ކުރަނިވި ކަމަކަށެވެ. ގަބޫލު ކުރެވުނީ އެ ރަށް ފަޅާލައިފައި ރަށުގެ މެދުން ނިކުތީ ކަމަށެވެ. މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނަކީ ވަލީވެރިއެއްތާއޭ! ހިތަށް ވަދެ، އެއީ އަޖައިބެއްގެ ގޮތުގައި އެމީހުންނަށް ޤަބޫލު ކުރެވުނެވެ. ނަމަވެސް ޙަގީތަކަކީ ރާއްޖޭގެ ގިރިފަޅާއި، ނެރުތަކާއި، ކަނޑުއޮޅިތައް، ތަކުރުފާނު ހިތުދަސް ކަމެވެ.

ކޮންމެއަކަސް މި ތާރީޚީ ދެ ކޮމަންޑޫގެ ތެރެއިން ކުޑަ ފަޅުރަށެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް، މަތި ކޮމަންޑުއަކީވެސް ކީކިމިންޏަށް އުފަން މަޝްހޫރު އުބްރެހިން ތަކުރުގެ، ހިމޭން ޙަޔާތުގެ ސަފުޙާއެއް ލިޔެވިފައި އޮތް ރަށެކެވެ. އެ ކަން ވީ ގޮތީ ވޭނީ ވާހަކަ އެކެވެ.

އެއީ މަލަބާރީން ށ. ކީކިމިންޏަށް އަރައި، އެރަށް ލޫޓުވައި ހެދި ހެދުމުގައި އެރަށުގެ ސޭކުބެ ކިޔާ މީހަކު، މަރާލި ޙާދިސާއެވެ. މި ސޭކުބެއަކީ އުބްރެހިން ތަކުރުގެ އެއްބަނޑު މީހެކެވެ. މި ހިތާމަވެރި ޙާދިސާ އަށްފަހު، އުބްރެހިން ތަކުރު، ސަރުކާރުގައި ދެންނެވީ ޢާއިލާ އާއިއެކު، މަތިކޮމަންޑޫގައި ވަޒަންވެރި ވުމުގެ ހުއްދަ އަކަށެވެ. މި ހުއްދަ ލިބުމުން އޭނާ ޢާއިލާ ގޮވައިގެން އެ ރަށުގައި ވަޒަންވެރިވެ، ޙަޔާތް ވޭތުކުރީ ރުއް އަރައިގެންނެވެ. އޭނާ އެންމެ ފުރަތަމަ އެ ރަށުގައި ރުއް އަޅައި ރަށް އާބާދު ކުރިއެވެ. ހިޖުރައިން 1170ގައި އެ ރަށުގައި އޭނާ ރުއް އެޅި ބައިން ދެ ރުކުން އެއް ރުއް، އޭނާގެ ދަރިކޮޅަށް ލިބެމުން ދިޔަކަން ތާރީޚުން އެނގެން އޮވެއެވެ. މިވާހަކަ 'ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖިއޮގްރަފީގެ ވަނަވަރު' މި ފޮތުގެ 105 ވަނަ ސަފުޙާގައިވެސް ލިޔެވިފައި ވެއެވެ.

ކޮންމެކަސް ޕޯޗުގީޒުންނަށް އަޖައިބަކަށްވި، ދެކޮމަންޑޫ ފަޅާލައިފައި ބޮޑުތަކުރުފާނު ފިއްލެވި މަންޒަރު އެމީހުންދެކެ، އިނގިލި ކޮޅުގައި ދައިގަތްހެން، ދެ ކޮމަންޑޫ ބުރިޖަކުން ގުޅާލެވޭ ދުވަހެއް ފުވަފެނުގައި ދެކެން މިއަދު އުބްރެހިން ތަކުރު ދުނިޔޭގައި ހުރިނަމަ، އުބްރެހިން ތަކުރު، ނިދިން ހޭލައިފައި ފުރަތަމަވެސް ދައިގަތީހީ އިނގިލީގައި ތާއެވެ! އެކަމަކު އޭނާ އެ ވަނީ ނިޔާވެފައެވެ.

ކޮމަންޑުއާ 200 އެއްހާ ފޫޓުގެ ކައިރީގައި އޮތް އުބްރެހިން ތަކުރުގެ ވޭނީ ހިތާމައިގެ ޗެޕްޓަރު ވަޅުލެވިފައިވާ މަތި ކޮމަންޑުއަކީ، ގާތް ގަނޑަކަށް ހަތް ވަރަކަށް ހެކްޓަރުގެ ރަށެކެވެ. ފަޅުވެސް އެހާ ބޮޑެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް މިހާރު ޕްލޭން ކުރެވި ޢަމަލީ މަސައްކަތް ފަށަން ތައްޔާރު ވަމުން އެދަނީ، އެރަށް ބިން ހިއްކައިގެން ބޮޑުކޮށް، ބުރިޖަކުން ނުވަތަ އެފަދަ ފާލަމަކުން، މަތި ކޮމަންޑުއާ ގުޅާލުމަށެވެ.

ދެ ކޮމަންޑޫގެ މި ތާރީޚީ ގުޅުމަކީ، ބިން ފުރިގެން ގޯތި ދޫނުކުރާތާ 30 އަހަރުވެފައި އޮތް ކޮމަންޑޫ ރައްޔިތުންނަށް ލިބޭނެ، އެންމެ ބޮޑު އުފަލެވެ. އެ ވަގުތަކީ ދެ ކޮމަންޑޫގެ ބިން އެއްކޮށް ކިޔާނަމަ، ގާތް ގަނޑަކަށް ސާޅީހަކަށް ހެކްޓަރަށް ވުރެން ބޮޑު ބިމެއް ލިބި، ގެދޮރު އާރާސްތު ކުރާނެ އާ ޙަޔާތެއްގެ ފެށުމެވެ.

މިއީ އެއްކަލަ މަޝްހޫރު ނެރުގެ މެދުން ގުޅިފައި އޮންނާނެ ފާލަމެކެވެ. ހިތާމައަކީ އެ ތާރީޚީ ދުވަހުގެ އިރު އަރާއިރު، މަތިކޮމަންޑޫގެ ފާލަން ކޮޅުގައި އުބްރެހިން ތަކުރު ނެތިފައި، އަނެއް ކޮޅުން ކޮމަންޑޫ މަޝްހޫރު ފަނޑިޔާރު ނައު ބަން ވަޑިންވެސް ނެތީތީއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ ނަރުދޫ ހުކުރު މިސްކިތް ބިނާކުރުމުގެ އިސް ވެރިއަކަށް އައްސުލްޠާން ޙަސަން ނޫރައްދީން 1، ޢައްޔަން ކުރެއްވި ކޮމަންޑޫ އަލް މަރުޙޫމް މުޙައްމަދު އަޅާވެސް، މި އުފާވެރި މަންޒަރުގައި ނުހުންނާނެތީއެވެ.

ދެ ކޮމަންޑޫގެ ތާރީޚީ މި ގުޅުން، ކޮންމެވެސް ދުވަހަކުން ދުނިޔެ ދެކޭނެ ކަން، މި ދެންނެވި ފަންނުވެރި ޙިކުމަތްތެރި ބުއްދިވެރި ބޭކަލުންގެ ޚިޔާލީ އުދަރެހުގައި، ހަނި ގޮތަކަށް ނަމަވެސް ކުރެހިފައި ވާނޭ ކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ.