މެލޭޝިއާގެ ބޮޑުވަޒީރުކަމުގެ ހުވާ ހޮނިހިރު ދުވަހު ކުރެއްވި އުމުރުފުޅުން 61 އަހަރުވީ އިސްމާއީލް ސަބްރީ ޔައުގޫބަކީ ކޮންބޭފުޅެ ބާވައެވެ؟ އޭނާއަކީ މެލޭޝިއާގެ ފެޑެރަލް ޕާލަމެންޓުގައި އެންމެ ބައިބޯ ޖަމާއަތް ކަމުގައިވާ އަމްނޯގެ ނާއިބުރައީސެވެ. އެމަގާމު ލިބިވަޑައިގަތީ މެލޭޝިއާގައި އެންމެ ފަހުން 2018 ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި އާއްމު އިންތިޚާބުގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އަމްނޯ ބަލިވެ ވެރިކަން ގެއްލި އަމްނޯގެ ހިންގުމަށް ބަދަލުތަކެއް ގެނައުމަށްޓަކައި އެ ޖަމާއަތުގެ ލީޑަރޝިޕަށް އައު ބޭފުޅުން އައްޔަން ކުރުމުގެ ތެރެއިންނެވެ.

އިސްމާއީލް ސަބްރީއަކީ މެލޭޝިއާގެ ތާރީޚުގައި 9 ވަނަ ބޮޑުވަޒީރެވެ. މެލޭޝިއާއަށް އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުން 1957 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓް މަހުގެ 31 ވަނަ ދުވަހު މިނިވަންކަން ލިބުނު ތާރީޚުގެ ފަހުން އުފަންވެވަޑައިގެންނެވި ފުރަތަމަ ބޮޑުވަޒީރަކީ އިސްމާއީލް ސަބްރީއެވެ. އޭނާ ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ ސްޓޭޓަކީ ޕަހާންގް ސްޓޭޓެވެ. ފެޑެރަލް ޕާލަމެންޓުގައި ސަބްރީ ފުރުއްވަމުން ގެންދަވާ ގޮނޑިއަކީ ޕަހާންގް ސްޓޭޓަށް ނިސްބަތްވާ ގޮނޑިތަކުގެ ތެރެއިން ގޮނޑިއެކެވެ. އެންމެފަހުން 2018 ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި އާއްމު އިންތިޚާބުގައި ސަބްރީ އެ ގޮނޑި ކާމިޔާބު ކުރެއްވީ ވިދިވިދިގެން ހަތަރުވަނަ ފަހަރަށެވެ.

ސިޔާސީ ދާއިރާ އިޚުތިޔާރު ކުރެއްވުމުގެ ކުރިން ސަބްރީއަކީ ގާނޫނީ ވަކީލެކެވެ. އޭނާ އެންމެ ފުރަތަމަ އަމްނޯއާ ގުޅިވަޑައިގަތީ 1987 ގައެވެ. ޕަހާންގް ސްޓޭޓުގައި ބޭރާގެ ނަމުގައި އައު ދާއިރާއެއް އުފެދި އެދާއިރާއިން ފެޑެރަލް ޕާލަމެންޓަށް އިސްމާއީލް ސަބްރީ އެންމެ ފުރަތަމަ ހޮވިވަޑައިގަތީ 2004 ވަނަ އަހަރު ބޭއްވުނު އާއްމު އިންތިޚާބުގައެވެ. ޕާލަމެންޓް މެންބަރެއްގެ ގޮތުގައި އަދި އަމްނޯގެ ޒުވާން ލީޑަރެއްގެ ގޮތުގައި އަވަސް ކުރިއެރުންތަކެއް ހޯއްދަވަމުން ވަޑައިގެން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް މަރުކަޒީ ކެބިނެޓަށް އައްޔަން ކުރެވުނީ ބޮޑުވަޒީރު އަބްދުﷲ އަހުމަދު ބަދާވީގެ ދައުރުގައި 2008 ވަނަ އަހަރުގައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ އަދާކުރެއްވި ވަޒީރު ކަމަކީ ޔޫތު އެންޑް ސްޕޯޓްސް މިނިސްޓަރުކަމެވެ.

ޔޫތު އެންޑް ސްޕޯޓްސް މިނިސްޓަރުކަމުގައި އެންމެ އަހަރެއްވީތަނާ ދެން އޭނާއާ ހަވާލު ކުރެވުނީ ގައުމުގެ އިގްތިސާދާ ގުޅުން ހުރި މުހިއްމު މިނިސްޓްރީއެކެވެ. ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް ނަޖީބު ރައްޒާގު ވަޑައިގެން ކެބިނެޓަށް ގެންނެވި ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން އިސްމާއީލް ސަބްރީ އައްޔަން ކުރެއްވީ އެތެރޭގެ ވިޔަފާރިއާ ބެހޭ މިނިސްޓަރު ކަމަށެވެ. އެމަގާމުގައި 2009 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 2013 އާއި ހަމަޔަށް ހުންނެވިއެވެ. އޭގެ ފަހުން 2013 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 2015 އަށް އޭނާއާ ހަވާލު ކުރެވުނީ ދަނޑުވެރިކަމާ ބެހޭ މިނިސްޓްރީއެވެ. ދަނޑުވެރިންނާއި ފިހާރަތަކާއި ދެމެދު އޮޕަރޭޓްކުރާ އެޖެންޓުންނާ ދެކޮޅަށް ގައުމީ ޖިހާދެއް އޭނާ އިއުލާން ކުރެއްވީ އެދުވަސްވަރުއެވެ.

އޭގެ ފަހުން 2015ން ފެށިގެން 2018ގެ އާއްމު އިންތިޚާބުގައި އަމްނޯ ބަލިވެ ނަޖީބު ރައްޒާގަށް ބޮޑުވަޒީރުކަން ގެއްލި މެލޭޝިއާގެ ތާރީޚުގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އަމްނޯގެ ވެރިކަމެއް ނެތް ދައުރެއްގެ ފެށުމާ ހަމަޔަށް އިސްމާއީލް ސަބްރީ ހުންނެވީ ރަށްފުށުގެ ތަރައްގީ އާއި އެކި ސަރަހައްދުތަކުގެ ތަރައްގީއާ ބެހޭ މިނިސްޓަރުކަމުގައެވެ. އައިޓީގެ ދާއިރާގައި މެލޭ ނަސްލުގެ ވިޔަފާރިވެރިން އިތުރު ކުރުމުގެ ޚާއްސަ ކެމްޕޭނެއް އިސްމާއީލް ސަބްރީ ހިންގެވީ އެދުވަސްވަރުއެވެ. ކޮންމެއަކަސް 2018ގެ އާއްމު އިންތިޚާބުގައި އަމްނޯގެ ސަރުކާރު ބަލިވެ އިދިކޮޅު ޕާޓީއެއް ނުވަތަ އިދިކޮޅު ޖަމާއަތެއްގެ ދައުރު އަދާކުރާން ޖެހުނު ހިސާބުން އިސްމާއިލް ސަބްރީ އެއަހަރުގެ ޑިސެމްބަރު މަހު އައްޔަން ކުރެވުނީ އަމްނޯގެ ނާއިބުރައީސަކަށެވެ. އަދި ޖެހިގެން އައި 2019 ވަނަ އަހަރު އަމްނޯގެ ޕާލަމެންޓަރީ ލީޑަރުކަންވެސް ލިބިވަޑައިގަތެވެ.

އިދިކޮޅު ލީޑަރެއްގެ ގޮތުގައި މާކަ ގިނަދުވަހު ހުންނަވަން އިސްމާއިލް ސަބްރީއަކަށް ޖެހިވަޑައެއް ނުގެންނެވިއެވެ. މަހާތީރު މުހައްމަދުގެ ޕަކަތާން ހަރަޕާން ސަރުކާރު ރޫޅިގެންގޮސް އިދިކޮޅު އަމްނޯއާ ގުޅިވަޑައިގެން އައު ބޮޑުވަޒީރު މުހީއްދީން ޔާސީން 2020 ވަނަ އަހަރު އެކުލަވާލެއްވި އައު ސަރުކާރުގެ ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުކަން ލިބިވަޑައިގަތީ އިސްމާއީލް ސަބްރީއަށެވެ. ޑިފެންސް މިނިސްޓަރުގެ ހައިސިއްޔަތުން ސަބްރީއަށް ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވި ހަގުރާމަޔަކީ ކޮވިޑުގެ ވަބާއާއި ދެކޮޅު ހަގުރާމައެވެ. އެ ހަގުރާމައިން މާކަބޮޑު ނަސްރެއް ނުހޯއްދެވުނެވެ.

ބޮޑުވަޒީރު މުހީއްދީން ޔާސީންގެ ސަރުކާރު ގުޑާވަރުން އެސަރުކާރު ވެއްޓުނަ ނުދީ ހިފެހެއްޓުމުގެ މުޑިޔަކަށް އަމްނޯ ހެއްދެވުމުގެ ބޭނުންފުޅުގައި އިސްމާއީލް ސަބްރީއަށް މިއަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ ތެރޭގައި ބޮޑުވަޒީރުގެ ނާއިބުކަން ވެސް ދެއްވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ސަރުކާރު ނުވެއްޓި ހިފެހެއްޓޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. އެހެންވީވެސް އަމްނޯގެ ބައެއް މެންބަރުންގެ ތާއީދު ގެންދެވުމުންނެވެ. ބޮޑުވަޒީރުކަމުން މުހީއްދީން ޔާސީން އިސްތިއުފާ ދެއްވުމާގުޅިގެން ޕާލަމެންޓުގައި އެންމެ ގިނަ މެންބަރުންގެ ތާއީދު އޮތީ ކޮން ލީޑަރަކަށްތޯ ރަސްގެފާނު އަބްދުﷲ ބެއްލެވިއިރު އެބޭފުޅަކަށް ފެނިވަޑައިގަތީ އިސްމާއީލް ސަބްރީއެވެ. އެހެންވީމާ އައު ސަރުކާރެއް އެކުލަވައިލުމުގެ ދައުވަތު އޭނާއަށް ދެއްވީއެވެ.

ސަރުކާރު ބަދަލުވިޔަސް ބޮޑުވަޒީރު ބަދަލުވިޔަސް މާގިނަ ކަންތައްތަކެއް ބަދަލުވުމުގެ ފުރުސަތު ކުޑައެވެ. އޭގެ ސިއްރަކީ ސަރުކާރުގެ ތެރޭގައި މުޅިންވެސް އެއްބަޔަކު ތިބުމެވެ. އެކަމަކު އެއްކަމެއް ބަދަލުވެއްޖެއެވެ. އެންމެފަހުގެ އިންތިޚާބުގައި އަމްނޯ ބަލިވެ ވެރިކަން ގެއްލުނުތާ ތިން އަހަރު ފަހުން އައު އިންތިޚާބަކާ ނުލައި އަމްނޯގެ އަތްމައްޗަށް ވެރިކަން އަރައިފިއެވެ. އަމްނޯއާ ނުލައި ވެރިކަން ކުރައްވާން އުޅުއްވި ދެ ބޮޑުވަޒީރުންވެސް ނުހަނު ގާތްގާތުގައި ފޭލްވެގެން ފަރުދާގެ ފުރަގަހަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ. މިހިސާބުން އުފެދޭ ސުވާލަކީ މެލޭޝިއާގެ ތާރީޚުގައިވެސް އެންމެ ބޮޑު ކޮރަޕްޝަނެއް ހިންގެވި ކަމަށް ތުހުމަތު ކުރެވިގެން ސަރިޔަތަކަށްފަހު ސަރިޔަތެއް އެބޭފުޅެއްގެ މައްޗަށް ހިންގަމުންދާ ނަޖީބު ރައްޒާގަށް ދެންވާނެ ގޮތެކެވެ. ނަޖީބަކީ އައު ބޮޑުވަޒީރުގެ ކުރީގެ ވެރިޔާއެވެ. އެންމެ ގާތް މިތުރެވެ.

އައު ބޮޑުވަޒީރު އިސްމާއީލް ސަބްރީއާމެދު ބުނެވޭ ބަހެއް އޮވެއެވެ. އޭނާ އެންމެ ފުރަތަމަ ބަސް ވިދާޅުވާނީއެވެ. ވިސްނަވާނީ ފަހުންނެވެ. މިހެން މިކަން އޮންނާތީ ވަރަށް ގިނަގިނައިން ސިޔާސީ ހޫނުފެނުގެ ތެރެއަށް ގެނބޭތަން އާދެއެވެ. މިޒާތުގެ އެއްކަމަކީ މެލޭޝިޔާގެ ޗައިނާ ދަރިކޮޅު މީހުންގެ ނުފޫޒު ކަނޑުވައިލުމަށްޓަކައި އެމީހުންގެ ވިޔަފާރިތައް ބައިކޯޓުކުރާށޭ މެލޭ ނަސްލުގެ މީހުންނަށް އިލްތިމާސް ކުރެއްވި ކުރެއްވުމެވެ. މިކަން ބޮޑު ތޫފާނަކަށްވިއެވެ. މިނޫންވެސް ނަސްލީ ތަފާތުކުރުންތަކާ ގުޅޭ އެތައް ކަމެއްގައި އިސްމާއީލް ސަބްރީގެ މައްސަލަ ބޮޑުވެގެން ދިޔައެވެ. އެކަމަކު މިކަންކަން އޭނާގެ ސިޔާސީ ކުރިމަގަށް އެޅުނު ހުރަހަކަށެއް ނުވިއެވެ.