ދިވެހިރާއްޖޭގެ މިޒަމާނުގެ ތާރީޚު ފެށިގެން އައިދުވަސްވަރު ދައުލަތުގެ ބޮޑެތި މަގާމުތަކުގައި ތިއްބަވާ ބޭފުޅުންނަށް ވަކިވަކި ގަނޑުވަރުތަކެއް ހަމަޖައްސައިދިނުމުގެ އުސޫލެއް ނޯވެއެވެ. އެފަދަ އުސޫލެއް އެދުވަސްވަރު މުހިންމެއްވެސް ނޫނެވެ. އޭރު ދައުލަތުން ގަނޑުވަރެއް ހަމަޖައްސައިދެނީ އެންމެ ބޭފުޅަކަށެވެ. އެއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުންނެވެ. މާލޭގައި ހުންނަ ބޮޑުގަނޑުވަރަކީ ރަސްކަމުގެ ކޮއިލެވެ. ރަސްގެފާނާއި ރަސްކަމުގެ އާއިލާގެ ދިރިއުޅުން އޮންނަނީ އެތަނުގައެވެ. މިދެންނެވި ބޮޑުގަނޑުވަރު މިހާރު ވަނީ ތަޅައިލެވިފައެވެ. ބޮޑުގަނޑުވަރު ތަޅައިލެވުނީ 1968 ވަނަ އަހަރު ރަސްކަން އުވާލައި އަލުން ޖުމްހޫރިއްޔަތެއް ގާއިމުކުރެވުމާ ގުޅިގެންނެވެ.

ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް މުހައްމަދު އަމީނުގެ ދައުރުގައި އެމަނިކުފާނުގެ ގަނޑުވަރަކީ އަމިއްލަފުޅު ގެކަމަށްވާ އަތިރީގެއެވެ. އަމީނުގެ ދައުރު ނިމިގެން ދެން ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި އިބްރާހިމް ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނުވެސް ބޭނުންކުރެއްވީ އެކިލެގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ގެކަމަށްވާ އެއްގަމުގެއެވެ. އޭގެފަހުން ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް އަދި ފަހުން ރައީސްކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި އިބްރާހިމް ނާސިރު ބޭނުން ކުރެއްވީ އެމަނިކުފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ގެ ކަމަށްވާ ވެލާނާގެއެވެ. ރަސްކަން އުވައިލެވުނީމާ އެންމެ ފަހަކަށް ހުންނެވި ރަދުން މުހައްމަދު ފަރީދު އެނބުރި ވަޑައިގަތީ އެމަނިކުފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ގެ ކަމަށްވާ މާބަގީޗާގެއަށެވެ. މާބަގީޗާގެ ހުރިތަނުގައި މިހާރު އެހެރީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީސްކުރާގެއެވެ.

އަމިއްލަފުޅު ތަންތަނުގައި މިދެންނެވި ބޭފުޅުން އުޅުއްވިއަސް މިފެންވަރުގެ ބޭފުޅުން އުޅުއްވުމަށް ފުދޭނޭ ފައްކާކުރެވިފައިވާ ގަނޑުވަރެއް މާލޭގައި ހުއްޓެވެ. އެއީ މިހާރުވެސް އެފެންނަ މުލީއާގެއެވެ. މުލީއާގެއަކީ ސުލްތާނު މުހައްމަދު ޝަމްސުއްދީނު ތިންވަނައިގެ އަމިއްލަފުޅު ގަނޑުވަރެވެ. އެތަން ފައްކާކުރެވުނީ އެރަދުންގެ ދަރިކަލުން އަދި ވަލީއަހުދު ޕްރިންސް ހަސަން އިއްޒުއްދީނަށްޓަކައެވެ. ކަންދިމާކުރިގޮތުން ރަދުންގެ ދެބަފައިކަލުން ކުށްވެރިވެގެން ރަސްކަމުން އަޒުލުކޮށް ފުވައްމުލަކަށް އަރުވައިލެވި މުލީއާގެވެސް ދައުލަތަށް ނެގުނީއެެވެ. ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަކު ހުންނެވުމަށް ރަސްމީ ސިފައެއްގައި މުލީއާގެ ބޭނުން ކުރަން ފެށުނީ ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައެވެ. ކޮންމެވެސް ސަބަބުތަކަކާހެދި މުލީއާގެ ދޫކުރައްވައި ރައީސް މައުމޫން ފަހުން އިޚުތިޔާރު ކުރެއްވީ ތީމުގެއެވެ. ތީމުގެއޭ ކިޔަސް އެއީ އިހުގެ ތީމުގެއެއް ނޫނެވެ. އެއީ އަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނުގެ އަމިއްލަފުޅު ތިން ގޭގެ ތެރެއިން އަތިރީމާފަންނު ގެއެވެ. ދައުލަތަށް އެގެ ނެގުމަށްފަހު ތީމުގެއޭ ކިޔައި ނަންދިނީ މާފަހަކުންނެވެ.

ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނުގެ އަނެއް ދެގެޔަކީ މާފަންނުގެއާއި މާފަންނުއާގެއެވެ. މީގެ ތެެރެއިން މާފަންނުއާގެ ހުރިތަން ދާދިފަހަކުން ދައުލަތަށް ގަނެގެން އެތަނުގައި ހަދާފައިވަނީ ޕާކިން ޒޯނެކެވެ. ދަންޑެހެލުގެއޭ އެކިޔާ ބިން ހިމެނެނީ މިޒޯނުގައެވެ. ރައީސް މައުމޫނަށްފަހު ރައީސްކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި ހުރިހާ ބޭފުޅުންވެސް ބޭނުންކުރެއްވީ ދައުލަތުން ހަމަޖައްސައިދިން ގަނޑުވަރެކެވެ. ރައީސް ނަޝީދާއި ރައީސް ވަހީދާއި ރައީސް ޔާމީން އަދި މިހާރު ރައީސް ސާލިހުވެސް ބޭނުން ކުރައްވަމުން އެގެންދަވަނީ ދައުލަތުގެ ގަނޑުވަރެއް ކަމަށްވާ މުލީއާގެއެވެ. ރައީސް ނަޝީދުގެ ދައުރުގައި ތީމުގެ ބަދަލުކުރެވިފައިވަނީ ފަނޑިޔާރުގެޔަކަށެވެ. ސްޕްރީމްކޯޓާއި ހައިކޯޓު ހިނގަމުން ދަނީ އެތަނުގައެވެ.

ނާއިބުރައީސުން އިންތިޚާބު ކުރަން ފެށިފަހުން އެބޭފުޅުންނަށްވެސް ދައުލަތުން ގަނޑުވަރެއް ހަމަޖައްސައިދީފައިވެއެވެ. އެގަނޑުވަރަކީ ހިލާލީގެއެވެ. ނާއިބުރައީސުންކަމުގައިވި ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ޑރ ވަހީދާއި ޑރ ޖަމީލާއި އަދި މިހާރު ފައިސަލް ނަސީމު ދިރިއުޅުއްވަނީވެސް ހިލާލީގޭގައެވެ. ހިލާލީގެޔަކީ ރައީސް ނާސިރަށް ނިސްބަތްވި އަމިއްލަ ބިންތައް ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައި ދައުލަތަށް ނެގިއިރު ނެގިފައިވާ ބިމެކެވެ. އެބިމުގައި އައު ގަނޑުވަރެއް އިމާރާތް ކުރުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ބޭނުން ކުރެވުނީ ރާއްޖެއަށް ޒިޔާރަތް ކުރައްވާ ބޭރުގެ އިއްޒަތްތެރިން ތިއްބެވުމަށް ދައުލަތުގެ ގެސްޓް ހައުސްއެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހިލާލީގެ، މިނަމަކީ ރަސްކަމުގެ ޚާންދާނަކަށް ނިސްބަތްކޮށްފައި ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައި ކިޔާފައިވާ އައުނަމެކެވެ.

މިއަދު ދައުލަތުގެ އިސް މަގާމުތަކުގައި ތިއްބަވާ ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ދެ ބޭފުޅުނަށްވުރެ ގިނަ ބޭފުޅުންނަށް ގަނޑުވަރުތައް ހަމަޖައްސައިދޭން މިވަނީ ލާޒިމުވެފައެވެ. ތޮއްޖެހިފައިވާ މާލޭގައި ދައުލަތުގެ ވެރީންނަށް ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން ކަށަވަރުކޮށްދިނުންވެސް ވަނީ ނުހަނު ދަތި ކަމަކަށް ވެފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ވެރިރަށަކީ މާލެ ކަމަށްވުމާއެކު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ރައީސާއި އުއްތަމަފަނޑިޔާރަށްވެސް ގެކޮޅުތައް ހަމަޖައްސައިދޭން ޖެހުނީ މާލެއިންނެވެ. އަލަށް ހަމަޖެހުނު ދެ ބިމުގެ ތެރެއިން އެއްބިމަކީ އިހުގެ މާފަންނުއާގޭގެ ތަންކޮޅެކެވެ. އަނެއް ބިމަކީ ރައީސް ނާސިރުގެ އަމިއްލަފުޅު ބިންތަކުގެ ތެރެއިން ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގައި ދައުލަތަށް ނެގުނު ބަންޑާރަވިލާއެވެ.

ދައުލަތުގެ އިސްވެރީންނަށް ދޭންޖެހޭ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން އިތުރުވަމުންދާއިރު އަދި މާލޭގެ ތޮއްޖެހުން ބޮޑުވެ މާލޭގައި ދިރިއުޅުން ތުރާލަކަށްވާއިރު އަދިވެސް މިފެންނަނީ މާލެއިން ތަންތަން ހަމަޖެއްސުމުގެ ވިސްުނުމެކެވެ. ހުޅުމާލޭގައި ބިންއޮވެފައިމެ އަދި ހުޅުމާލެއާއި މާލެ ބުރިޖަކުން ގުޅާލެވިފައިވިޔަސް ދައުލަތުގެ ވުޒާރާއެއްވެސް އަދި ވެރިއެއްގެ ރަސްމީ ގެކޮޅުވެސް ހުޅުމާލެއަށް ބަދަލުކުރާ ވާހަކަ ބަޔަކު ދައްކާތީ އަޑެއް ނީވެއެވެ. ފަހަރުގައި ގްރޭޓަރ މާލެއޭ ކިޔަކަސް ހުޅުމާލެއާއި ވިލިމާލެއާއި ތިލަމާލެއާއި ގުޅިމާލެއަކީ ހަގީގީ މާލެއަކަށް ނުވާތީ މީންތަނެއް ބަދަލުކުރުމުގެ ވިސްނުން ނެތީ ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވެރިރަށަކީ މާލޭކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީއާޢި ލާމަރުކަޒީ ގާނޫނުގައި ބަޔާންވެގެންވާތީ އަސްލު މާލެއިން ބޭރަށް މީންތަނެއް ގެންދަން ޖާގަނެތީ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ.