1965 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި 26 ވަނަ ދުވަހަކީ ދިވެހި ތާރީޚުން މުހިއްމު ދުވަހެކެވެ. އެ ދުވަހު ސްރީލަންކާގައި އިނގިރޭސި ހައިކޮމިޝަން ހިންގަމުންދިޔަ އިމާރާތުގައި ހެނދުނު 10:00ގައި އިނގިރޭސި ސަރުކާރާއި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަރުކާރާ ދެމެދު ސޮއި ކުރެވުނު ލިޔުމަކީ ފަޚުރުވެރި، ތާރީޚީ އަދި އަގުބޮޑު ލިޔުމެކެވެ. އެ އެއްބަސްވުމުން ދިވެހިންނަށް ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަން ކަށަވަރުކޮށްދިނެވެ. 1887 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެމްބަރުން ފެށިގެން 1965 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ ސައްބީސް ވަނަ ދުވަހާ ހަމައަށް އިނގިރޭސީންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައި އޮތުމަށްފަހު ރާއްޖެއަށް ފުރިހަމަ ސިޔާސީ މިނިވަންކަން ލިބުނެވެ.

މި ތާރިޚީ އެއްބަސްވުމުގައި ރާއްޖޭގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާސިރެވެ. އިނގިރޭސި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ ސްރީލަންކާގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ހައިކޮމިޝަނަރ ސަރ މައިކަލް ވޯކަރއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެ އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތަށް ގޮސްފައިވަނީ 1887 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެމްބަރު މަހު އޭރު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހުންނެވި ރަދުން އައްސުލްޠާން މުހައްމަދު މުއީނުއްދީން ދެވަނަ އާއި އިނގިރޭސީންނާއި ދެމެދުގައި ކުރެވުނު މުއާހަދާއެއްގެ ދަށުންނެވެ. މި އެއްބަސްވުމުގައި އިނގިރޭސި ރާނީ ވިކްޓޯރިއާގެ ބަދަލުގައި ސޮއިކުރެއްވީ ސިލޯނުގައި ހުންނެވި އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު ސަރ އޭއެޗްގޯޑްންއެވެ.

އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއި ކުރެވުނު ހިސާބުން ރާއްޖޭގެ ޚާރިޖީ ހުރިހާ ކަމެއް ހިންގާނެ ބަޔަކަށް އިނގިރޭސިން ވެގެންދިޔައެވެ. އެހެނަސް ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ހުރިހާކަމެއް ހިންގުމުގެ ފުރިހަމަ އިޚުތިޔާރު ދިވެހިންނަށް ލިބިގެންވާ ކަމަށް މި މުއާހަދާގައި ވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގެ ތަޚުތަށް އިސްކުރާ ރަސްކަލަކު ވާންވާނީ އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ވެސް ގަބޫލު ކުރާ ރަސްކަލަކަށް ކަމާޢި އިނގިރޭސިންނަށް ޖިޒީ ދައްކަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ވެސް އެއްބަސްވުމުގައި ބުނެއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ ދެފަރާތުންވެސް އެއްބަސްވުމުގައިވާ ކަންކަމަށް އަމަލުކުރަމުން ދިޔައެވެ. ނަމަވެސް ކުޑަދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އިނގިރޭސީން މަޑުމަޑުން އެއްބަސްވުމާ ޚިލާފުފާންފެށިއެވެ. އަދި ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންކަމުގެ ތެރެއަށް ވަނުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައެވެ.

ތާރީޚަށް ނަޒަރު ހިންގާލުމުން އިނގިރޭސިން މުއާހަދާގެ ބޭރުން ކުރަމުން ދިޔަ އެތައް ކަމެއް ހާމަ ވެގެން ދެއެވެ. މިކަން އެންމެ ރަނގަޅަށް ހާމަވާ އެއްކަމަކީ 1956 ވަނަ އަހަރު ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ހުއްދައެއްގެ ދަށުން ވަރަށް ކުޑަކުޑަ ރަމްޒީ ފީއަކަށް އަހަރު 100 އަހަރު ދުވަހުގެ މުއްދަތަށް އައްޑުއަތޮޅު ގަމާއި ހިތަދޫން 110 އޭކަރ ބިން އިނގިރޭސީން ކުއްޔަށް ހިފުމެވެ.

މިކަންކަމާ ގުޅިގެން އެދުވަސްވަރު، ދެ ގައުމުގެ ދެމެދުގައި ވެފައިވާ އެއްބަސްވުން އައު ކުރުމާ ގުޅޭ މަޝްވަރާތަކެއް ކުރެވުނެވެ. އޭރު ދިވެހި ސަރުކާރުން ބުނަމުންދިއައީ، އަލަށް ކުރެވޭ މުއާހަދާގައި ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ހައިސިއްޔަތު ކަނޑައެޅިގެން އެނގެން ޖެހޭނެ ކަމަށެވެ. މީގެ އިތުރުން ދިވެހިންނަށް އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރުމުގެ ބާރު ލިބުމާއެކު ރާއްޖެއަކީ މިނިވަން ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ގަބޫލު ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ހުށަހެޅިގެން ދިޔައެވެ.

މުއާހަދާ އައު ކޮށް ދިވެހިންނަކީ މިނިވަން ބައެއްގެ ގޮތުގައި ގަބޫލުކުރުމަށް އިނގިރޭސިން އެންމެ ފުރަތަމަ ދެކޮޅު ހެދިއެވެ. އެއަށްފަހު މިކަމާގުޅިގެން ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން އެކަމުގެ މަޝްވަރާތައް ކުރެވުނެވެ. މި މަޝްވަރާތަކަށް ފަހު އެންމެ ފަހުން 1960 ވަނަ އަހަރު ދިވެހިންނާ އިނގިރޭސިންނާ ދެމެދު ދެވަނަ މުއާހަދާއެއްގައި ސޮއި ކުރެވިގެންދިޔައެވެ.

މި އެއްބަސްވުމުގައިވާ ގޮތުން ރާއްޖެއަކީ މިނިވަން ގައުމެއް ކަމަށާ އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރާ ގައުމެއް ކަމަށް އިނގިރޭސިން އެއްބަސްވިއެވެ. އެހެނަސް އިނގިރޭސީން މެދުވެރިވެގެން ނޫނީ ބޭރުގެ ގައުމުތަކާ ސިޔާސީ ގުޅުމެއް ނުއުފެއްދޭނެ ކަމަށް އެއްބަސްވުމުގައި ބުނެއެވެ.

ފެބްރުއަރީ 14 ވަނަ ދުވަހު ކުރެވުނު މި މުއާހަދާއަށް ފަހު އައްޑޫގައި ތިރީސް އަހަރުގެ މުއްދަތަކަށް އިނގިރޭސިން ތިއްބެވެ. އޯލްޕޯޓް އެގްރިމަންޓުގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވެފައިވާ މި އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއި ކުރެވުނީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް މިނިވަންކަން ލިބުމުގެ ހަ އަހަރު ކުރިންނެވެ. މީގެ ސަބަބުން ރާއްޖެއިން މިނިވަންކަން އިއުލާނު ކުރިނަމަވެސް އިނގިރޭސީން ރާއްޖޭގައި އޭގެ އެތައް އަހަރެއް ވަންދެން ދެމި ތިއްބެވެ.

ރާއްޖެއަށް ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ހޯދުމަށް ދިވެހި ސަރުކާރުންނާ ދިވެހިން އެތައް މަސައްކަތެއް ކުރިއެވެ. އެގޮތުން ރާއްޖެއަށް މިނިވަންކަން ލިބުނީ ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހިމް ނާސިރާއި އެމަނިކުފާނުގެ ޓީމުގެ ހިކުމަތްތެރި ސިޔާސަތު ތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުން އެކަމުގައި ފުރިހަމަ އެއްބާރުލުމެއް ލިބިގެންދިޔައެވެ. އަންހެން ފިރިހެން ވަކިކުރުމެއްނެތި، ކުދިބޮޑު އެންމެން ތިބީ މިނިވަންކަމަށް ނުހަނު ބޭނުންވެފައެވެ. އިނގިރޭސިންގެ އަޅުވެތިކުރުމަށް ބޯނުލަނބާނެކަން ދިވެހިން ދިޔައީ އަމަލާއި ބަހުން ދައްކަމުންނެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވެގެންދިޔައީ ދިވެހިންނަށް 1965 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި 26 ވަނަ ދުވަހު މިނިވަންކަން ލިބިގެންދިޔުމެވެ.