ތާރީޚުން ފެންނަ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ މީހުން އާބާދުވީ މީގެ 2500 އަހަރު ކުރިންނެވެ. މަލިކުން ފެށިގެން އައްޑޫއާ ހަމައަށް ރާއްޖޭގެ އިހުތިސާސު ހިނގި އިރު، ރާއްޖޭގެ ދިގު ތާރީޚުގައި މިނިވަންކަން ގެއްލިފައި ވަނީ އެންމެ ތިން ފަހަރުއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ގެއްލުނީ 1558 ވަނަ އަހަރުގެ މެއި 19 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. ޕޯޗުގީޒުންގެ އަތް ދަށުވެ އެމީހުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުގައި 15 އަހަރު ހޭދަކުރުމަށް ފަހު މިނިވަންކަން ލިބުނީ 1573 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި 9 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މިއާއެކު ދެން ދުވަހަކުވެސް ބައެއްގެ އަޅުވެތިކަމަށްދާން ދިވެހިން ބޭނުމެއް ނުވިއެވެ.

ނަމަވެސް ކަންވީ މުޅިން އެހެން ގޮތަކަށެވެ. ދެވަނަ ފަހަރަށްވެސް ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ގެއްލުނެވެ. މިފަހަރު މިނިވަންކަން ގެއްލުނީ މަލާބާރިންނަށެވެ. އެއީ 1752 އަހަރުގެ މެއި 20 ވަނަ ދުވަހުން 1753 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރިލް މަހުގެ 7 ވަނަ ދުވަހާ ހަމައަށެވެ.

ތިން ވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ގެއްލިގެން ދިޔައީ ވަރަށް ހިތްދަތިކޮށެވެ. ފުރަތަމަ ގެއްލުނީ އިގުތިސާދީ މިނިވަންކަމެވެ. ދެން ގެއްލުނީ ސިޔާދަތީ މިނިވަންކަމެވެ. 1880ގެ މެދުތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ އަވައްޓެރި އިންޑިއާ އާއި ސްރީލަންކާ އޮތީ އިނގިރޭސިންގެ ބާރުގެ ދަށުގައެވެ. އަދި އިނގިރޭސިންގެ އެހީއާއެކު ރާއްޖޭގެ އިގުތިސާދީ މިނިވަންކަން ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިންނަށް ގެއްލިގެންދިޔައެވެ.

އިނގިރޭސިންގެ "ހިމާޔަތުގެ" ދަށަށް ގޮސް، ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ގެއްލެން އޭގެފަހުން މާގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުނަގައެވެ. ދެއާއިލާއެއްގެ ދެމެދުގައި ހިނގި ވެރިކަމުގެ ކޯޅުމެއްގެ ތެރޭގައި އިނގިރޭސިންގެ "ހިމާޔަތުގެ" ދަށަށް ރާއްޖެ ދިޔައެވެ.

އަތިރީގެ އަދި ކަކާގެ އާއިލާއާ ދެމެދު އޮތް ސިޔާސީ ވާދަވެރިކަމުގައި އެންމެ އިސްކޮށް ހަރަކާތްތެރިވަމުން ދިޔައީ އަތިރީގޭ އިބްރާހިމް ދީދީ (ދޮށިމޭނާކިލޭގެފާނު) އާއި ކަކާގެ މުހައްމަދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލޭފާނެވެ. މިކޯޅުންގަނޑުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ މަސްރަހަށް ނުފޫޒު ފޯރުވުމުގެ ބާރު އިނގިރޭސިންނަށް ލިބިގެންދިޔައެވެ.

އަތިރީގެއާ އިނގިރޭސިންނާ އޮތް ގުޅުމުގެ ބޭނުން ހިފައި އިބްރާހިމް ދީދީ އޭރު ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި ރަދުން ވެރިކަމުން ބާލުވައި، މުހައްމަދު މުއީނުއްދީން (ކުޑަ ބަންޑާރައިން) އަށް ރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ދެއްވިއެވެ. އެއީ 1886 ވަނަ އަހަރުއެވެ. ރާއްޖޭގެ ދައުލަތް ބަނގުރޫޓުވެ ސިޔާސީ ކުޅިގަނޑުގެ ތެރޭގައި މާލޭގައި ހިންގި އަލިފާން ރޯކުރުމުގެ ކެމްޕެއިންތަކާއެކު 1887 ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތް ލިބިފައިވާ ގައުމަކަށް ރަސްމީކޮށް ރާއްޖެ ވެގެންދިޔައެވެ. އެއާއެކު ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންކަމަށް ނުފޫޒުފޯރުވުމުގެ ބާރުވެސް އިނގިރޭސިންނަށް ލިބިގެންދިޔައެވެ.

1887 ވަނަ އަހަރުން 1965 ވަނަ އަހަރަށް އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތް ލިބިފައިވާ ގައުމެއްގެ ގޮތުގައި 77 އަހަރު ރާއްޖެ އޮތެވެ. ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ގާނުނު އަސާސީ އެކުލަވާލެވިގެން ދިޔައީ މި 77 އަހަރުގެ ތެރޭގައެވެ. އެއީ 1932 ވަނަ އަހަރުއެވެ.

ދެ ވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައާ ދިމާކޮށް 1941 ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސިންގެ އަސްކަރީ މަރުކަޒެއް އައްޑޫ ގަމުގައި ގާއިމު ކުރެވިގެން ދިޔައެވެ. ކ.ދޫނިދޫ އަދި ހއ. ކެލާގައިވެސް އިނގިރޭސިންގެ ސިފައިން ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔައެވެ. ހަނގުރާމަ ނިމި 1948 ވަނަ އަހަރު ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންކަމުގައި އިނގިރޭސިންގެ އަތުން މިނިވަންކަން ހޯދުމުގެ އެއްބަސްވުމެއްގައި ސޮއިކުރެވިގެންދިޔައެވެ.

ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންކަން ނިންމުމުުގެ ބާރުތައް ލިބި، އާންމުންނަށް ކުދިކުދި ކަންކަމުގައި މިނިވަންކަން ލިބެން ފެށީ 1950ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. 1962 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓް މަހު، 105 އަހަރަށް ފަހު ރާއްޖެއަށް އިގުތިސާދީ މިނިވަންކަން ލިބިގެންދިޔައެވެ. ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން ރާއްޖެއިން ބޭރުކުރެވުނެވެ. 1965 ވަނަ އަހަރު ބޮޑުވަޒީރު ނާސިރު ވަނީ ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން ޔަގީންކުރުމަށް އިނގިރޭސިންނާއެކު އެއްބަސްވުމެއްގައި ސޮއިކުރައްވާފައެވެ. 2021 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި 26 ވަނަ ދުވަހަކީ މި އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރައްވާ 77 އަހަރަށް ފަހު ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން އަލުން ހޯއްދަވައިދެއްވިތާ 56 އަހަރު ފުރޭ ދުވަހެވެ.