ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގެ އެންމެ ފަހު އަހަރު ކަމަށްވާ 1978 ވަނަ އަހަރު ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ނުރައްކާތެރި ކޮލެރާގެ ބަލިމަޑުކަން ތަޖުރިބާކުރި ޒުވާނަކު މިހާރު ނުހުންނާނެއެވެ. އެދުވަސް ދެކި، އެ ތަޖުރިބާކުރި ކުޑަކުދިންވެސް މިހާރު ތިބޭނީ ސާޅީހުން މަތީގައެވެ. މުޅި ރާއްޖެއިން 11،303 މީހުންނަށް ކޮލެރާޖެހުނެވެ. އޭގެތެރެއިން 252 މީހުން މަރުވިއެވެ.

އޭގެ ހަތަރު އަހަރު ފަހުން އަނެއްކާވެސް އެފަދަ ނުރައްކާތެރި ބަލިމަޑުކަމެއްގެ އައު ރާޅެއް މުޅި ރާއްޖެއަށް ބިންދައިލިއެވެ. އެއީ 1982 ވަނަ އަހަރު ރައީސް މައުމޫނުގެ ވެރިކަމުގެ ކުރީކޮޅު ދިވެހިން ތަޖުރިބާކުރި ޝިގެއްލާއޭ ކިޔުނު ވަބާއެވެ. މިދެންނެވި ވަބާގައި މުޅި ރާއްޖެއިން 13،752 މީހަކަށް ބަލި ޖެހުނެވެ. އޭގެ ތެރެއިން 197 މީހުން މަރުވިއެވެ.

ކޮލެރާގެ ބަލިމަޑުކަމުގައި ވެސް އަދި ޝިގެއްލާގެ ބަލިމަޑުކަމުގައިވެސް ދިވެހިން ތަޖުރިބާކުރީ ދާދި އެއްކަހަލަ ކަންކަމެވެ. ބިރުވެރިކަމާއި ނާމާންކަން ފެތުރިގެންދިޔައީ ދާދި އެއްކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ. މީން ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް އެންމެ ގިނަ ބަޔަކަށް ބަލިޖެހި އެންމެ ގިނަ ބަޔަކު މަރުވެ އެންމެ ބޮޑު ލޮޚުސާނެއް ކުރިމަތިވީ ވެރިރަށް މާލެއަށެވެ. އެންމެ ބޮޑު އާބާދީއެއް އޮތީ އެތަނުގައި ކަމަށް ވުމުންނެވެ. ކޮލެރާގެ ކަންތަކުގައި މާލެއިން 3،235 މީހަކަށް ބަލި ޖެހިގެން އޭގެ ތެރެއިން 7 މީހުން މަރުވިއެވެ. ޝިގެއްލާގެ ކަންތަކުގައި މާލެއިން 3،950 މީހަކަށް ބަލި ޖެހި އޭގެ ތެރެއިން 33 މީހުން މަރުވިއެވެ.

ވަކި ސަރަހައްދަކަށް ބަލާނަމަ ކޮލެރާގެ ދުވަސްވަރު ވެރިރަށް މާލެ ފިޔަވައި އެންމެ ގިނަ ބަޔަކަށް ބަލި ޖެހި އެންމެ ގިނަ ބަޔަކު ދުނިޔެ ދޫކޮށް ދިޔައީ ކޮޅުމަޑުލުންނެވެ. އެއަތޮޅުން އެކަނިވެސް 1،592 މީހުންނަށް ކޮލެރާޖެހި އޭގެ ތެރެއިން 78 މީހުން މަރުވިއެވެ. ވަކި ރަށްރަށަށް ބަލާނަމަ އާބާދީ 500 ކަމުގައި އޭރު ހިމެނުނު ވިލުފުށިން އެކަނިވެސް 22 މީހުން މަރުވިއެވެ. ހިރިލަންދޫން 20 މީހުން މަރުވިއެވެ.

އެޒަމާނަކީ ވަސީލަތްތަކާއި ދަތުރުފަތުރާއި މީހުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ތަނަވަސްކަން މިހާރު މިފެންނަ ގޮތަށް އޮތް ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. ޑޮކްޓަރުންނާއި ނަރުހުން ގިނަ ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. މާލެ ފިޔަވައި އެހެން ތަނެއްގައި ހަސްފަތާލެއް ވެސް ހުރި ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. ކަންމަތީ ފިހާރަތައް މުދަލުން ފުރިފައިވާ ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. އޯޑަރު ފޮނުވައިލީމާ ޑެލިވަރީ ހަދައިދެވެން އޮތް ޒަމާނެއް ނޫނެވެ. ކަން އެހެން އޮތަސް ބޭހާއި ކްލޮރިނާއި ދެންވެސް އެވަގުތަކަށް ފޮނުވޭން ހުރި އެއްޗަކާއި ޑޮކްޓަރުންނާއި ސިއްހީ އެހީތެރިންވެސް އަތޮޅުތަކަށް ރައީސް ނާސިރު ފޮނުއްވިއެވެ. އެކަންކަން ކުރައްވައިގެން ކޮލެރާ ކޮންޓްރޯލް ކުރެއްވިއެވެ.

ޑޮކްޓަރުންނާއި ބޭސް އެކި ރަށްރަށަށް ފޮނުވައިގެން ކޮލެރާ ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކާމިޔާބުވީ ވަގުތުން ވަގުތަކަށް ނޫނެވެ. އެކަމަށް ދުވަސް ނެގިއެވެ. ހަރުކަށި ފިޔަވަޅުތަކެއް ބޭނުންވިއެވެ. ރަށްރަށަށް ޑޮކްޓަރުން ގޮސް ކުރި މަސައްކަތުން މަރުގެ ތުންފަތްމަތީގައި ތިބި ކިތަންމެ ކިތަންމެ ބަޔަކު ރަނގަޅުވިއެވެ. އަނެއްބަޔަކު ސަލާމަތެއް ނުވިއެވެ.

ސަންދޯއް ނުޖެހިގެން އެއްސަންދޯކުގައި ދެމީހުން ތިންމީހުން ވެސް ވަޅުލާން ޖެހުނެވެ. ކާފަޔާއި މާމަޔާއި މަންމަޔާއި ދަރިފުޅުވެސް އެއްދުވަހެއްގައި މަރުވުމުގެ ހާދިސާތައް ހިނގިއެވެ. މަރުވާ ދަރިފުޅުގެ މޫނު ދެކެން މައިންބަފައިންނަށް ނުދެވި ވަޅުލާން ޖެހުން ކަހަލަ ކަންކަންވެސް އާއްމުވިއެވެ. އެދުވަސްވަރު ކާންބޯން ކުރާ މައިގަޑު މަސައްކަތަކީ މަސްވެރިކަމާއި ދަނޑުވެރިކަމެވެ. އެއިން އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރެވި ގޭގައި ހައްޔަރުވެފައި ތިބި އާއިލާތައް ވަރަށް ގިނައެވެ. ކާނެ އެއްޗެއް ބޯނެ އެއްޗެއް ނެތި ހާންތިކަމުގައި ދުވަސްތައް ވޭތުކުރަން ޖެހުނު މީހުން ވަރަށް ގިނައެވެ.

ބިރުވެރިކަމާއި ނާމާންކަން ސިފަކުރަންޏާ ބުނެވޭނީ މިހެންނެވެ. އާއްމުކޮށް ކަނޑުމަތިން ނޫނީ ނުފެންނަ އައިންމަތީ ދޫނިތައް އުޅުނީ ރަށުތެރޭގައެވެ. ނާމާންކަމާއި ބިރުވެރިކަމުގެ އިންތިހާއެވެ. ރަށުތެރޭގައި އަޑަކަށް އޮންނަނީ ތަކުބީރު ކިޔުމުގެ އަޑެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއާއި ދިވެހިން މިހާރު އަނެއްކާވެސް ތަޖުރިބާ ކުރަމުން މިދަނީ ނުރައްކާތެރި ބަލިމަޑުކަމެއްގެ ގިލަންވެރިކަމެވެ. ގާތްގަޑަކަށް ދޮޅުއަހަރެއްހައި ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުން 80 ހާސް މީހުންނަށް ކޮވިޑޭ މި ކިޔުނު ބަލި ޖެހިއްޖެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން 226 މީހުން ދުނިޔެއިން ވަކިވެގެން ހިނގާއްޖެއެވެ. އާއިލާތަކަށް ނިކަމެތި ކަމާއި ދެރަކަން ލިބިއްޖެއެވެ.

ގާތްގަޑަކަށް 45 އަހަރުގެ މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި ދިވެހިން ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން މިޒާތުގެ ބިރުވެރިކަމާއި ނާމާންކަން ތަޖުރިބާކުރިއިރު މި ތިން ދުވަސްވަރު އަޅައިކިޔައި ބަލައި ތަހުލީލު ކުރުމަކީ ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. ކުރެވެންވެސް އޮތް ކަމެކެވެ. ޒިންމާދާރުކަމާއެކު ސަރުކާރުން އަމަލުކޮށްފައިވޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ބެލުމަށް މިއީ މުހިއްމު ކަމެއްވެސްމެއެވެ.

އާލަމީ ވަބާއެއްގެ ބިޔަ ރާޅު ގައުމުގެ ހަފޮޅުން އެތެރެޔަށް ބިންދައިލީމާ ބަލަން ޖެހެނީ އެކަން ކޮންޓްރޯލްކޮށް ރައްޔިތުންގެ މުހުތާދުތަކަށް ފަހިވާގޮތަށް ކަންކަން އިންތިޒާމު ކުރެވިފައިވޭތޯއެވެ. މިކަންކަމަށް ބެލީމާ ރައީސް އިބްރާހިމް މުހައްމަދު ސާލިހުގެ ސަރުކާރުން ކޮށްފައިވާ ބުރަ މިންނެތް މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާ އެބަފެނެއެވެ. ދިވެހިން ކުރިން ތަޖުރިބާކުރަން ޖެހުނު ބައެއް ކަންކަން މިފަހަރު ތަޖުރިބާކުރާކަށް ނުޖެހެއެވެ.

އެއްސަންދޯކުގައި ތިން ހަތަރު މީހުން ވަޅުލާކަށް ނުޖެހެއެވެ. ބޭސްނެތިގެން ޑޮކްޓަރުން ނެތިގެން ވަސީލަތް ނެތިގެން ފަރުވާ ނުދެވި ތިބޭކަށް ނުޖެހެއެވެ. ކާބޯތަކެތި ހުސްވެގެން މީސްތަކުން ހުސްބަނޑާ ތިބޭކަށް ނުޖެހެއެވެ. ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ ތަނަކުން ކަމަށްވިޔަސް ބޭނުންވާ އެއްޗެއް ރާއްޖެއަށް ގެނެސްގެން އެ އެއްޗެއް މިދަނީ ބޭނުން ކުރަމުންނެވެ.

ބޭނުންވާ އަފުނޯސްކަށި ވިޔަސް ބޭރުން އެތެރެކޮށްގެން ނޫނީ ފަރުޖެއްސެން ނެތް ބަޔަކު މިފަދަ ބަލިމަޑުކަމެއްގެ ތެރޭގައި އެއްވެސް އެއްޗަކަށް ނުޖެހި ތިބުމަކީ ކުޑަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ބައެއް މީހުން ބުނެފާނެއެވެ. އެއީ ޒަމާނުގެ ތަފާތެވެ. ނޫނެކެވެ. އަވަށްޓެރި ގައުމުތަކުގައި ސަންދޯއް ނުޖެހިގެން ކާޑުބޯޑު ފޮށިތަކުގައި މީހުން އެދަނީ ވަޅުލަމުންނެވެ. އޮކްސިޖަން ނުލިބިގެން އެތައް ބަޔަކު އެދަނީ މަރުވަމުންނެވެ. ކާނޭ އެއްޗެއް ނުލިބިގެންވެސް އެދަނީ މަރުވަމުންނެވެ. ވެކްސިން ނުލިބިގެން އެކަންވެސް އޮންނަނީ ނުކުރެވިއެވެ.

މިއިން އެއްވެސް ކަމެއް ދިވެހިން ތަޖުރިބާއެއް ނުކުރެއެވެ. އެހެންވީމާ މިއީ ޒަމާން ބަދަލުވެގެން ވީކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ ހިކުމަތްތެރިކަމާއެކު ބަޔަކު މިކަންކަން ރާވައި ތަރުތީބުކޮށް އިންތިޒާމު ކުރުމުގެ ނަތީޖާއެވެ.