އިނގިރޭސިވިލާތުން ޗާގޯސް ގެ ޖަޒީރާތައް މޮރިޝަސް އާ ރަސްމީ ގޮތުން ހަވާލު ކޮށްފިއެވެ.

ޗާގޯސް ޖަޒީރާތައް މޮރިޝަސްއަށް ދޫކޮށްލުމާއެކު، ޗާގޯސްގައި ގާއިމު ކޮށްފައިވާ އަސްކަރީ މަރުކަޒު އަހަރަކު 101 މިލިއަން ޕައުންޑަށް ކުއްޔަށް ހިފުމަށް އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ބޮޑުވަޒީރު ސަރ ކީރ ސްޓާމަރ އެއްބަސްވުމެއްގައި ސޮއިކުރައްވައިފިއެވެ.

ބުރާސްފަތި ދުވަހު ސޮއި ކުރެވުނު އެއްބަސްވުމާ ބެހޭ ގޮތުން ބޮޑުވަޒީރު ވިދާޅުވެފައިވަނީ މި އެއްބަސްވުމަކީ ޑިއެގޯ ގާސިއާ ގައި ގާއިމު ކޮށްފައިވާ އަސްކަރީ މަރުކަޒު ދިގު މުއްދަތަކަށް ބޭނުން ކުރުމަށް އޮތް ހަމައެކަނި ގޮތް ކަމަށާއި، އަދި މިއީ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ޤައުމީ ސަލާމަތަށް ބާރު ލިބިދޭ އެއްބަސްވުމެއް ކަމަށެވެ.

މި އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން މޮރިޝަސް އަށް އެ ޖަޒީރާ ތަކުގެ ސިޔާދަތު ލިބޭނެއެވެ. ނަމަވެސް އެމެރިކާ އާއި އިނގިރޭސިވިލާތައް އެ ޖަޒީރާތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު ޖަޒީރާ ކަމަށްވާ ޑިއޭގޯ ގާސިއާ ގައި ހުރި އަސްކަރީ މަރުކަޒު 99 އަހަރަށް ހިންގުމުގެ ހުއްދަ ލިބޭނެއެވެ.

އިދިކޮޅު ކޮންސަވޭޓިވް ޕާޓީ އިން މި އެއްބަސްވުން ސިފަކޮށްފައިވަނީ "ޤައުމަށް އަމިއްލަ އަށް ގެއްލުން ދިނުމުގެ ޢަމަލެއް" ގެ ގޮތުގައެވެ.

އިނގިރޭސިވިލާތުން 1968 ގައި އެ ޗާގޯސް ރަށްތައް ގަތީ 3 މިލިއަން ޕައުންޑަށެވެ. ނަމަވެސް މޮރިޝަސްއިން ބުނެފައިވަނީ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އަތްދަށުން އެ ގައުމަށް މިނިވަންކަން ހޯދުމަށްޓަކައި އެ ޖަޒީރާތައް ދޫކޮށްލުމަށް ޤާނޫނާ ޚިލާފަށް މަޖުބޫރު ކުރުވީ ކަމަށެވެ.

އޭގެ ފަހުން އެ ޖަޒީރާތައް ބޭނުން ކުރީ އިނގިރޭސިވިލާތާއި އެމެރިކާގެ އަސްކަރީ މަރުކަޒެއް ޤާއިމުކުރުމަށެވެ. އެއާ އެކު ޗާގޯސްގެ އަސްލު ވަޒަންވެރިންގެ ތެރެއިން ގިނަ އަދަދެއްގެ ޗާގޯސިއަނުން މޮރިޝަސް އަދި ސެޝެލްސް އަށް ބަދަލުވިއެވެ. ބައެއް މީހުން އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ވެސްޓް ސަސެކްސް ގައި ވަޒަންވެރިވުމުގެ ދައުވަތު ޤަބޫލު ކުރިއެވެ.

އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ބުނެފައިވަނީ އަސްކަރީ މަރުކަޒުގެ ކުއްޔެއްގެ ގޮތުން މޮރިޝަސް އަށް އަހަރަކު އެވްރެޖްކޮށް 101 މިލިއަން ޕައުންޑް 99 އަހަރުގެ މުއްދަތައް ދައްކާނެ ކަމަށެވެ. އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިއީ އިންފްލޭޝަން އަށް އެޖެސްޓް ކުރުމަށްފަހު "ސާފު އަގު" ގެ ގޮތުގައި ޖުމްލަ 3.4 ބިލިއަން ޕައުންޑް ކަމަށެވެ.

ނޫސްވެރިންގެ ބައްދަލުވުމެއްގައި ބޮޑުވަޒީރު ވިދާޅުވެފައިވަނީ ޑިއޭގޯ ގާސިއާ ގެ އަސްކަރީ މަރުކަޒަށް އަސަރު ކުރާފަދަ ޤާނޫނީ ފިޔަވަޅުތަކެއް މޮރިޝަސް އިން އަޅަފާނެ ކަމަށް ބެލެވިފައި ވުމާއެކު އިނގިރޭސިވިލާތުން މި ގޮތައް "މިހާރު ޢަމަލުކުރަންޖެހޭ" ކަމަށެވެ.

އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ނޯތްވުޑް އަސްކަރީ މައި މަރުކަޒުން ވާހަކަދައްކަވަމުން ސަރ ކީރ ވިދާޅުވީ: "ރައީސް ޓްރަމްޕް އަދި އެހެނިހެން އެކުވެރިން މި އެއްބަސްވުމަށް މަރުހަބާ ވިދާޅުވެފައިވާ" ކަމަށެވެ. އެއީ އެ މަރުކަޒުގެ ސްޓްރެޓިޖް މުހިންމުކަން އެނގޭތީ އާއި އިނގިރޭސިވިލާތާއި އެ ގައުމުގެ ބައިވެރިންނަށް ގެއްލުން ދޭން އުޅޭ ފަރާތްތަކުގެ އަތްދަށަށް އެ ސަރަޙައްދު ދޫކޮށްލެވެން ނެތްކަން ވިސްނޭތީ ކަމަށެވެ.

އިތުރަށް ވިދާޅުވީ: "އަޅުގަނޑުމެން މި އެއްބަސްވުމަށް އެއްބަސް ނުވާނަމަ، ޤާނޫނީ ހާލަތުގެ ސަބަބުން ޗައިނާ ނުވަތަ އެހެން ޤައުމަކުން އެ ޖަޒީރާތަކުގައި އަމިއްލަ މަރުކަޒުތައް ޤާއިމުކުރުން ނުވަތަ އަސްކަރީ މަރުކަޒާ ކައިރީގައި ބޮޑެތި ތަމްރީނުތައް ހިންގުން ހުއްޓުވުމަށް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ނުކުޅެދޭނެއެވެ. އެއްވެސް ޒިންމާދާރު ސަރުކާރަކުން އެފަދަ ކަމެއް ވާން ދޫކޮށްނުލާނެއެވެ."

މި އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން ޑިއޭގޯ ގާސިއާގެ ވަށައިގެން 24 މޭލުގެ ބަފަރ ޒޯނެއް ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހުއްދައަކާ ނުލައި އެއްވެސް ތަނެއް ބިނާކުރުން ވަނީ މަނާކޮށްފައެވެ.

އެހެނިހެން ބޭރުގެ އަސްކަރީ އަދި މަދަނީ ބާރުތަކަށް ވެސް ޗާގޯސްގެ ޖަޒީރާތަކަށް ވަނުން ވަނީ މަނާކޮށްފައެވެ. އަދި އެހެން ޖަޒީރާތަކަށް ވަނުމުގައި ވެސް އިނގިރޭސިވިލާތުން އިންކާރު ކުރާ ނަމަ ވަނުމުގެ ހުއްދަ އެއް ނުދެވޭނެއެވެ.

މީގެ އިތުރުން، ދެ ފަރާތުން އެއްބަސްވެއްޖެ ނަމަ ކުލީގެ މުއްދަތު 40 އަހަރަށް އިތުރުކުރުމުގެ ފުރުޞަތުވެސް އޮވެއެވެ.

މި އެއްބަސްވުމަށް ޢަމަލު ކުރަން ފަށާނީ އިނގިރޭސިވިލާތާއި މޮރިޝަސްގެ ގާނޫނު ހަދާ މަޖިލިހުން ފާސް ކުރުމަށް ފަހުގައެވެ.

މޮރިޝަސްގެ ބޮޑުވަޒީރު ނަވިން ރާމްގޫލަމް މި އެއްބަސްވުން ސިފަކުރެއްވީ "މޮރިޝަސް އަށް ލިބުނު ބޮޑު ކާމިޔާބީއެއް" ގެ ގޮތުގައެވެ.

"އަޅުގަނޑު އަބަދުވެސް ބުނަމުން އައީ ޑިއޭގޯ ގާސިއާ ހިމެނޭ ގޮތަށް މުޅި ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތު ލިބެން ޖެހޭ ކަމަށެވެ،" އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. "ޗާގޯސިއަނުންނަށް އެމީހުންގެ ޖަޒީރާތަކުގައި އަލުން ދިރިއުޅެވެން ޖެހޭނެއެވެ."

އެމެރިކާގެ ސްޓޭޓް ސެކްރެޓަރީ މާކޯ ރޫބިއޯ ވަނީ މި އެއްބަސްވުމަށް މަރުޙަބާ ވިދާޅުވެފައެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވީ މި އެއްބަސްވުމުން "ޑިއޭގޯ ގާސިއާ ގައި ހުރި ޔޫއެސް-ޔޫކޭ އަސްކަރީ މަރުކަޒުގެ ދިގު މުއްދަތަކަށް ހިންގުން ޔަޤީންކޮށްދެއެވެ. މިއީ ސަރަޙައްދީ އަދި ދުނިޔޭގެ ސަލާމަތަށް ވަރަށް މުހިންމު ކަމެއް،" ކަމަށް ވެސް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ.

ނަމަވެސް، މި އެއްބަސްވުމަށް އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އިދިކޮޅު ސިޔާސީ ފަރާތްތަކުން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާޑުކިޔާފައިވެއެވެ. އެއްބަސްވުމުގެ އަގާ ބެހޭ ގޮތުންނާއި ޗައިނާ އާ ގާތް ގުޅުން އޮތް ޤައުމަކަށް މުހިންމު އަސްކަރީ މަރުކަޒެއް ދޫކޮށްލުމާ ބެހޭ ގޮތުން ވެސް ސުވާލު އުފައްދާފައިވެއެވެ.

ކޮންސަވޭޓިވް ޕާޓީގެ ލީޑަރު ކެމީ ބަޑެނޯ ވިދާޅުވީ: "މިއީ ވަރަށް މުހިންމު އަސްކަރީ މަރުކަޒެކެވެ. މޮރިޝަސް އަކީ ޗައިނާގެ އެކުވެރި ޤައުމެކެވެ."

ރިފޯމް ޔޫކޭގެ ލީޑަރު ނައިޖެލް ފަރާޖް ވިދާޅުވީ: "ކީރ ސްޓާމަރ ބްރިޓެންގެ ޤައުމީ މަޞްލަޙަތަށް ވުރެ ބޭރުގެ ކޯޓުތަކަށް އިސްކަން ދެއްވައެވެ."

ޗާގޯސް މޮރިޝަސް އިން ވަކިކުރެވުނީ 1965 ގައެވެ. އެއީ މޮރިޝަސް ބްރިޓިޝް ކޮލޮނީއެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ދުވަސްވަރެވެ.

ޑިއޭގޯ ގާސިއާގައި އަސްކަރީ މަރުކަޒެއް ބިނާކުރުމަށް އިނގިރޭސިވިލާތުން އެމެރިކާ އަށް ދައުވަތު ދީ އެ ޖަޒީރާ ތަކުގައި ދިރިއުޅުނު އެތައް ހާސް މީހުން އެތަނުން ނެރެ، އެނބުރި އެތަނަށް ދިއުން މަނާކުރިއެވެ.

ފަހަކަށް އައިސް، އެ ޖަޒީރާތައް މޮރިޝަސް އަށް އަނބުރާ ދިނުމަށް ބައިނަލްއަޤްވާމީ ފެންވަރުގައި އިނގިރޭސިވިލާތައް ޕްރެޝަރު ކުރިމަތިވެފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އދ.ގެ އެންމެ މަތީ ކޯޓާއި ޖެނެރަލް އެސެމްބްލީއިން ވެސް ޗާގޯސް ގެ ސިޔާދަތާ ގުޅޭ މައްސަލަތަކުގައި މޮރިޝަސް ކޮޅަށް ބުރަވެފައިވެއެވެ.

2022 ގެ ފަހުކޮޅު، ކުރީގެ ކޮންސަވޭޓިވް ސަރުކާރުން އެ ސަރަޙައްދުގެ ބާރުވެރިކަމާ ގުޅޭގޮތުން މޮރިޝަސް އާ އެކު މަޝްވަރާތައް ފެށިއެވެ. ނަމަވެސް 2024 ގެ އާންމު އިންތިޚާބުގައި ބަލިވުމާ ހަމައަށް ވެސް އެއްބަސްވުމަކަށް ވާސިލުވެފައެއް ނުވެއެވެ.