ޔުނިވަރސަލް އެންޓަރޕްރައިޒަސްގެ ނަން އަޑުނާހާ ދިވެއްސަކު ނުހުންނާނެއެވެ. އެއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތާ ގުޅޭ އެންމެ ބޮޑު އަދި އެންމެ ގިނަދުވަސްވީ އެއް ކުންފުންޏެވެ. ކޮލިގޭ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކުގެ ނަން އަޑުނާހާ ދިވެއްސަކު ވެސް ނުހުންނާނެއެވެ. އެއީ ޔުނިވަރސަލް އެންޓަރޕްރައިޒަސް އުފެދުނީއްސުރެ މިހާތަނަށްވެސް އެ ކުންފުނީގެ ޗެއަރމަނެވެ. ޔުނިވަރސަލް ކުންފުންޏަކީ ކޮލިގޭ އާއިލާގެ އަމިއްލަ ވިޔަފާރިއެކެވެ. އެ ވިޔަފާރިއާއި އެ ކުންފުނީގައި ޝާމިލްވާ ވެރީންނަކީ ކޮލިގޭ އާއިލާގެ މެންބަރުންނެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތުގައި އެންމެ ނުފޫޒުގަދަ އާއިލާއަކީ ދެބަސްވެވެން ނެތްފަދައިން ކޮލިގޭ އާއިލާއެވެ.

މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކަކީ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފަތުރުވެރިކަން ތައާރަފުކުރުމާއި މިހިސާބަށް އެ ސިނާއަތު ގެނައުމުގެ މަސައްކަތުގެ އެންމެ އިސް މޭސްތިރިންގެ ތެރެއިން އެއްބޭފުޅެކެވެ. ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތުގެ އިސް ބޭފުޅުންގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ އެންމެ އިސް ޖަމިއްޔާ ކަމުގައިވާ މޯލްޑިވްސް އެސޯސިއޭޝަން އޮފް ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީ، މަޓީ ވުޖޫދުވެގެން އައުމަށްފަހު އެ ޖަމިއްޔާގެ ޗެއަރމަންކަން ހަޔާތުގެ އެންމެ ފަހު ދުވަހާ ޖެހެންދެން ކުރެއްވި ބޭފުޅަކީވެސް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކެވެ. މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ވަނީ މަޓީގެ ޗެއަރމަންގެ މަގާމުގައި 42 އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަސް ހޭދަކުރައްވާ، ރާއްޖޭގެ ޓޫރިޒަމަށް އަގު ނުކުރެވޭފަދަ ޚިދުމަތް ތަކެއް ކޮށްދެއްވާފައެވެ.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތު ހުރިހައި ގޮތަކުންވެސް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކާ ވަނީ ގުޅިފައެވެ. އެ ސިނާއަތުގެ އެންމެ ދުވަސްވީ އެންމެ އުސް އަދި އެންމެ ވަރުގަދަ ތަނބަކަށްވެސް ވެފައިވަނީ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކެވެ. ރާއްޖޭގެ ގިނަ ބަޔަކަށް އެނގި ދަސްވެފައިވާ ނަމުންނަމަ ކޮލި މޮހޮދޭއެވެ. ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައި އެމްޔޫ މަނިކެވެ. އެކަމަކު މަދުބަޔަކަށް ނޫނީ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކާމެދު އެނގިފައިނުވާ ކަންތައްތަކެއް ހުރެއެވެ. ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ދާއިރާއެވެ. ސަރުކާރުގައި އަދާކުރެއްވި ވަޒީފާއެވެ. ފަތުރުވެރިކަމާއި ގުޅުމެއްނެތް ޝައުގުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއެވެ. ފަތުރުވެރިކަމާ ގުޅުމެއް ނެތް މިޒާތުގެ އަދިވެސް ކިތަންމެ ކަމެކެވެ.

މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ އާއިލާއަކީ ވަރަށް ކުރީއްސުރެވެސް މާލޭގެ އެންމެ ތަނަވަސް އެއް އާއިލާއެވެ. ކޮލިގޭ އުމަރު މަނިކަކީ ރައީސް އަމީނުގެ ދައުރުގައި ރާއްޖޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް ވިޔަފާރިވެރިޔާއެވެ. މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކުގެ ބޭބޭފުޅު އަލީ އުމަރު މަނިކަކީ ރައީސް ނާސިރުގެ ދައުރުގައި ރާއްޖޭގެ ހުރިހައި ސިނާއަތެއް ބައްޓަން ކުރައްވައި ކޮޅަށް ޖެހުމުގެ އެންމެ އިސް ހިކުމަތްތެރިޔާއެވެ. މުޅި ދެކުނު އޭޝިއާއަށް ބެލި ކަމުގައިވިޔަސް އެންމެ ކުޅަދާނަ ޝިޕިން ޓައިކޫނެވެ. އެހެންކަމުން އެ އާއިލާގެ ހަގަށް ތިއްބެވި ބޭފުޅުން ހިމެނިވަޑައިގެންނެވީ ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ އެކި ޔުނިވަރސިޓީތަކުގައި ތައުލީމް ހާސިލް ކުރައްވަން ފުރުސަތު ލިބިވަޑައިގަތް ބޭފުޅުންގެ ތެރޭގައެވެ. މިގޮތުން މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކަކީވެސް ޔުނިވަރސިޓީ ގްރޭޖުއޭޓެކެވެ. ދަނޑުވެރިކަމާ ބެހޭ އިލްމުގެ ދާއިރާއިން އެންމެ ފުރަތަމަ ޑިގްރީއެއް ހާސިލް ކުރި ދިވެއްސަކީ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކެވެ.

މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ސަރުކާރުގައި ވަޒީފާ އަދާކުރެއްވީ ވެސް އިލްމާއި ތަމްރީނު ހޯއްދެވި ދާއިރާގައެވެ. ދަނޑުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގައެވެ. ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތު ބައްޓަންކުރައްވައި އެ ވިޔަފާރީގައި ކުރިއަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރުވެސް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކަކީ މިނިސްޓްރީ އޮފް އެގްރިކަލްޗަރުގެ ވެރިއެކެވެ. ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ހައިސިއްޔަތުން ކުރައްވަމުން ގެންދެވީ ދަނޑުވެރިކަން ޒަމާނީކޮށް ފުޅާކުރެއްވުމުގެ މަސައްކަތެވެ. ގިނަ ދުވަހު ހުންނެވީ އެ މިނިސްޓްރީގެ ނާއިބު ކަމުގައެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވަންޏާ ޑެޕިއުޓީ މިނިސްޓަރުގެ މަގާމުގައެވެ. ރައީސް މައުމޫނުގެ ދައުރުގެ މެދުތެރޭގައި ސަރުކާރުން އަމިއްލަފުޅަށް ރިޓަޔަރ ކުރެއްވިއިރު ހުންނެވީ އެކްޓިން މިނިސްޓަރުގެ މަގާމުގައެވެ. މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކަކީ ދިވެހި ސަރުކާރަށް 19 އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހު ޚިދުމަތް ކޮށްފައިވާ ގައުމީ ޚިދުމަތްތެރިއެކެވެ.

ސަރުކާރުން ރިޓަޔަރ ކުރެއްވުމަށްފަހު ފުލް ޓައިމްކޮށް ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވިއަސް އަބަދުވެސް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކުގެ ޝައުގުވެރިކަން ދަނޑުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއަށް އޮތެވެ. އެ ޝައުގުވެރިކަމަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއަށް 1972 ގައި ފަތުރުވެރިކަން ތައާރަފުވީ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެގެން މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު އެނބުރި ރާއްޖެ ވަޑައިގެންނެވިތާ ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީހެވެ. އައު ސިނާއަތު ކުރިއަރުވައި ފުޅާކުރުމަށްޓަކައި އަތުކުރި އޮޅާލި މަދު ދިވެހި ޒުވާނުންގެ ތެރެއިން އެއްބޭފުޅަކީ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކެވެ. އަނެއް ބޭފުޅަކީ ކެރަފާ އަހުމަދު ނަސީމެވެ. ދެން ޗަމްޕާ ހުސައިން އަފީފެވެ. ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ރިސޯޓު ކަމަށްވާ ވިހަމަނާފުށި ތަރައްގީ ކުރުމުގައި މިދެންނެވުނު ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ އިސް ދައުރެއް އަދާކުރެއްވި ބޭފުޅަކީ މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކެވެ. ވިހަމަނާފުއްޓަކީ މިހާރު އެންމެންނަށް ކުރުނބާ މޯލްޑިވްސްގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވެފައިވާ ރިސޯޓެވެ. ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓާ އެންމެ ގާތުގައި އޮންނަ ރިސޯޓެވެ.

ރާއްޖޭގައި ކަމުގެ ތަޖުރިބާކާރުން ނެތުމާއެކު އެވަގުތެއްގައި ކުރާންޖެހުނު ކޮންމެ ކަމެއް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ކުރެއްވިއެވެ. ކެއްކުމުން ފެށިގެން ވޭޓަރުކަން ވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ. ރިޔަލު ދޯނީގައި މާލެއިން ސަޕްލައި ގެންދިޔުންވެސް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ. އެދުވަސްވަރު ދިވެހި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާއަތުގެ މުއައްސިސުން ފަރުދީ ފެންވަރުގައި ވެވަޑައިގެންނެވި ގުރުބާނީއަކީ މިއަދުގެ ޒުވާނުންނަށް ވިސްނާލަންވެސް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ.

މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު ވަނީ ސަރުކާރުގެ އެކި ކުންފުނިތަކުގެ ޗެއާމަންކަމާއި، ބޯޑް މެމްބަރުކަންވެސް ކުރައްވާފައެވެ. އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވެނީ 2013 އިން ފެށިގެން 2024 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް މޯލްޑިވްސް އެއާޕޯޓްސް ކޮމްޕެނީ ލިމިޓެޑް (އެމްއޭސީއެލް) ގެ ޗެއާމަންކަން ކުރެއްވުމެވެ. ރާއްޖޭގެ އެންމެ ބޮޑު ކުންފުނީގެ އިސްވެރިޔަކަށް އޭނާ ހުންނެވި ދުވަސްވަރަކީ، ވެލާނާ އިންޓަނޭޝަނަލް އެއާޕޯޓުގެ ތަރައްގީގެ އެންމެ ގިނަ މަޝްރޫއުތައް ހިންގެވި އަހަރުތަކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ރަންވޭ، ޕެސެންޖާ ޓާމިނަލް، ސީޕްލޭން ޓާމިނަލް ތަރައްގީކުރުން ހިމެނެ އެވެ. އޭނާ ވަނީ އައިލެންޑް އޭވިއޭޝަންގެ ޗެއާމަންކަމާއި، މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރި އޮތޯރިޓީ (އެމްއެމްއޭ) ގެ ބޯޑް މެމްބަރުކަން ވެސް ކުރައްވާފަ އެވެ.

މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކަކީ އިޖުތިމާއީ ރޮނގުން ގިނަ ބަޔަކަށް އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. އެގޮތުން 2004 ގެ ސުނާމީގައި ހާލުގައި ޖެހުނު ރަށްރަށަށް ސާފު ބޯފެން ފޮނުވުމާއި، އައިޖީއެމްއެޗްގައި ޑައިލަލިސް މެޝިނެއް ބަހައްޓައިދީ އެކަމަށް މީހުން ތަމްރީންކޮށްދިނުން ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ. އަދި ޔުނިވާސަލް ފައުންޑޭޝަން މެދުވެރިކޮށް ވަރަށް ގިނަ ޑޮކްޓަރުން ތަމްރީންކޮށްފައިވެ އެވެ.

މުޙަންމަދު ޢުމަރު މަނިކަށް ވަނީ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިން 1982 ވަނަ އަހަރު ޢާންމު ޚިދްމަތުގެ ހިތްވަރު ދިނުމުގެ އިނާމު ލިބިވަޑައިގެންފައެވެ. އަދި މިރޮނގުން ޝަރަފުވެރި ކަމުގެ އިނާމު 2002 ވަނަ އަހަރު ވަނީ ލިބިވަޑައިގެންފައެވެ. އޭގެއިތުރުން، މިނިވަން 25ގެ ޢާންމު ޚިދްމަތުގެ އިނާމުވެސް ވަނީ އެމަނިކުފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންފައެވެ.

މުޙައްމަދު ޢުމަރު މަނިކުގެ އަގުހުރި މަސައްކަތްތައް ފާހަގަކުރައްވާ، 2011 ވަނަ އަހަރު ދިވެހި ދައުލަތުން އެމަނިކުފާނަށް ވަނީ ނިޝާން މުލީގޭ ޝަރަފުގެ ޢިއްޒަތް (ނ.މ.ޝ.ޢ) އަރުވާފައެވެ. މި ނިޝާން އަރުވާފައިވަނީ ދިވެހި ދައުލަތަށާއި، ޤައުމާއި ރައްޔިތުންނަށް އެމަނިކުފާނު ކޮށްދެއްވާފައިވާ އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކުގެ އަގު ވަޒަންކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

މިއަދު މުހައްދު އުމަރު މަނިކު އަޅުގަނޑުމެންނާ އަބަދުގެ އަބަދަށް ވަކިވެފައި ވިޔަސް، އަމަނިކުފާނު މިގައުމަށް ކޮށްދީފައިވާ އިންގިލާބީ ހިދުމަތްތަކުގެ ސަބަބުން އެމަނިކުފާނުގެ ޒިކުރާ މިދިވެހި ގައުމުގައި ތާއަބަދައް ކުރާނެ ކަމީ ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.

އުމުރުފުޅުން 78 އަހަރު ފުޅުގައި ސިންގަޕޫރުގެ މައުންޓް އެލިޒެބަތް ހޮސްޕިޓަލުގައި ފަރުވާދެމުން ދަނިކޮށް މުހައްމަދު އުމަރު މަނިކު އަވަހާރަވެފައި ވާއިރު، އަނބިކަނބަލަކާއި ދެ ބޭފުޅުން ދުނިޔޭގައި އެބަ ތިއްބެވެ.

ރާއްޖޭގެ ކުރީގެ ރައީސް މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީ ވިދާޅުވެފައި އޮންނަނީ ވަރަށް ބޮޑު ތެދުފުޅެކެވެ

"ދާދި އަވަހަށް ނެތި ފަނާވިޔަކަސް، އަގެއް ނެތް ޖިސްމުތައް، ތާއަބަދު ދެމި ހުންނަ ހެޔޮ ޒިކުރާއަކަށް ނިމުމެއް ނެތޭ"