ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ޕަބްލިކް އެކައުންޓްސް ކޮމިޓީ އަދި އިޤްތިޞާދީ ކޮމިޓީގެ މެންބަރުން ހިމެނޭ ބަޖެޓު ކޮމިޓީން ސަރުކާރުން ހުށަހެޅި 5.1 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެނެސް އެ ވަނީ ހޯމަ ދުވަހު ފާސްކޮށްފައެވެ. ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓު ސަރުކާރުން ހުށަހެޅީ މިދިޔަ ބުރާސްފަތި ދުވަހުއެވެ. ހޯމަ ދުވަސް ނިމެންވީއިރު އެއޮތީ ސަރުކާރުން ފޮނުވި ގޮތައް ކޮމިޓީން ފާސްކޮށްދީފައެވެ.

ބަހުސެއް ކުރާނެ ބޭނުމެއްވެސް ނެތެވެ. ސަރުކާރުން ތަރައްގީގެ އެއްވެސް މަޝްރޫއެއް ހިންގާ ތަނެއް ނުފެނި، ވިޔަފާރިތަކަށާއި އާންމުންގެ ދިރިއުޅުމަށް ފަސޭހަވާނެ އެއްކަމެއްވެސް ކުރުމެއްނެތި ބަޖެޓުން ޚަރަދުތައް ކުރަމުންދާ ގޮތާ ބެހޭ ގޮތުންވެސް ސުވާލެއް ކޮށްލާނެ ބޭނުމެއްވެސް ނެތެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތުގައި ހުރި ފައިސާ ޚަރަދުވަނީ ކިހިނެއްތޯވެސް ބަލާނެ ކަމެއްނެތެވެ. ހެޔޮ ވެރިކަމުގެ އެއްވެސް ސިފައެއް، ކުލައެއްވެސް ނެތެވެ. ސަރުކާރުން ހުށަހެޅި ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓާއެކު، 2024 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުމްލަ ޤައުމީ ބަޖެޓް 55 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އިތުރުވެގެން ގޮސް ރެކޯޑެއް ހެދީއެވެ. މީގެ ކުރިން ފާސްކޮށްފައިވާ 49.8 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ބަޖެޓަށް މި އަދަދު އިތުރުވުމުން ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައިވެސް މިހާ ބޮޑު ބަޖެޓެއް އެއްވެސް ސަރުކާރަކަށް ލިބިފައެއް ނޯންނާނެއެވެ.

މަހުޖަނު، މާމިގިލި ދާއިރާގެ މެންބަރު ޤާސިމް އިބްރާހީމް ކޮމިޓީގައި ގައުމަށް ހެޔޮއެދޭ ގޮތް ބަސްތަކަކުން ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވޭތޯ އުޅުއްވުމަށްފަހު ކަންކުރެއްވީ އެއްވެސް ޒިންމާދާރު ކަމެއް ނެތިއެވެ. "އަޅުގަނޑު ދަންނަވަން ބޭނުންވަނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ގައުމު އިނދަ ޖައްސާނުލާ މިއަދު އޮތް ސަރުކާރުން ސަލާމަތް ކޯށްދޭށޭ. ސަލާމަތްކޮށްދެއްވަން އަޅުއްވަންޖެހޭ ކޮންމެ ފިޔަވަޅެއް ވެސް އަޅުއްވައިގެން ނޫންގޮތަކަށް މިކަމުން ސަލާމަތެއް ނުވާނެ. އަޅުގަނޑުމެން ސަލާމަތްކޮށްދޭން ނާންނާނެ އެހެން ބަޔަކު." މި މޭރުމުން ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން ހޯމަ ދުވަހު ބޭއްވުނު ކޮމިޓީ ބައްދަލުވުމުގައި ސަރުކާރުން ބަޖެޓް ހުށަހެޅި ގޮތައް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެނެސް ފާސް ކުރަން އޭނާ ހުށަހެޅުއްވީއެވެ. މި ހުށަހެޅުމަށް ހޯރަފުށީ ދާއިރާގެ މެންބަރު ޢަލީ މޫސާ އަދި ވެލިދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރު މުޙައްމަދު ޢައްބާސް ތާއީދުކުރެއްވުމާއެކު، އަޣުލަބިއްޔަތުން މި ހުށަހެޅުން ފާސްވިއެވެ.

މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިނޭންސްއިން ބުނެފައިވަނީ ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓް ހުށަހެޅުނީ މިހާރުގެ ބަޖެޓް ހުސްވެގެނެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު ކުރި ޚަރަދުތަކުގެ ތަފްސީލު ބޭނުންވަނީ ސިއްރުކުރާށެވެ. މިކަމުގައި ދެއްކި ސަބަބަކީ ވަކި ދާއިރާތަކެއްގައި ޚަރަދު އިތުރުވެފައިވާތީ ކަމުގައެވެ. ސެޕްޓެމްބަރު 30 ގެ ނިޔަލަށް، މިނިސްޓްރީން ރިޕޯޓުކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ޖުމްލަ 37.4 ބިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ޚަރަދު ކޮށްފައެވެ. އެހެން ކަމުން ސެޕްޓެމްބަރު ނިމުނު އިރު މިއަހަރަށް ފާސްކުރި 49.8 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ބަޖެޓުގެ 76 އިންސައްތަ ޚަރަދުވެ ހުސްވީއެވެ. ވަކި ބައިތަކެއްގެ ޚަރަދު އަންދާޒާކުރެވުނު ވަރަށްވުރެ އިތުރުވެފައިވާކަމަށާއި، މަޝްރޫޢުތަކަށް ކަނޑައެޅުނު ބަޖެޓް މަދުވުން ސަބަބަކަށް ދެއްކި އިރު، ރަށްރަށުގައި ފަށާފައި ހުރި ރައްޔިތުންނާ ގުޅޭ މަސައްކަތެއް ހިނގާ ރަށެއް ނެތެވެ. އާންމުން އުޅެނީ އަނގަޔާ އަތާ ދިމާނުވެގެންނެވެ. ކުދި ވިޔަފާރިތައް އިނދަޖެހިއްޖެ އެވެ. އަޖައިބަކީ މަޝްރޫއުތަކަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ ބަޖެޓު ކުޑަވެގެން މަޝްރޫއުތައް ނުހިނގަނީއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ބަޖެޓު ހުސްވަމުން ހުލިވަމުން އެހެރަ ދަނީއެވެ.

ފާހަގަވާ ކަމަކީ، ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓުގައި ވެސް ނިސްބަތުން ބޮޑު އެއްޗެއް ކަނޑައަޅާފައި އޮތީ ހިންގުމުގެ ނުވަތަ ރިކަރަންޓް ޚަރަދުތަކަށެވެ. އެކަމަށް 1.5 ބިލިއަން ރުފިޔާ ކަނޑައަޅާފައިވާއިރު، މީގެ ތެރޭގައި މުސާރައަށް 24.4 މިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ހިމަނާފައެވެ. ސިޔާސީ މަގާމުތަކުން މީހުން މަދުކޮށް ޚަރަދު ކުޑަކުރާނެ ކަމަށް ސަރުކާރުން ބުނި ނަމަވެސް ކަން ކުރަނީ ދިމާ އިދިކޮޅަށެވެ. އަދިވެސް ސަރުކާރުގެ މިސްރާބު ހުރީ ލިބޭހާ އާމްދަނީގެ ބޮޑުބައެއް މުސާރައިގެ ގޮތުގައި ހޭދަ ކުރާށެވެ. އެންމެ ފަހުން ވޯލްޑްބޭންކުން ނެރުނު ރިޕޯޓުގައިވެސް ސަރުކާރުން ކެޕިޓަލް އިންވެސްޓްމަންޓުތައް ދަށްކޮށް ހިންގުމުގެ ޚަރަދު އިތުރުކޮށްފައިވާކަން އޮތީ ފާހަގަ ކޮށްފައެވެ. ސަރުކާރުގެ ސިޔާސީ މަގާމުތަކުގައި ތިބި މީހުންގެ އަދަދުވެސް ސިއްރުކޮށް، މަގާމުތަކަށް ހޭދަކުރާ ރައްޔިތުންގެ ޓެކްސް ފައިސާގެ އަދަދުވެސް އެއީ ސިއްރެކެވެ. ބަޖެޓު ކޮމިޓީގައި މިއިން ކަމަކަށް ސުވާލުކޮށް ޖަވާބު ހޯދާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ.

ދެން ފިނޭންސުން ބުނެފައިވަނީ މެޑިކަލް ކޮންސިއުމަބަލްސްއަށް 200 މިލިއަން ރުފިޔާ، ސަބްސިޑީތަކަށް 1 ބިލިއަން ރުފިޔާ، އަދި މެޑިކަލް އެހީއަށް 262.6 މިލިއަން ރުފިޔާ ހިމަނާފައިވާނެ ކަމަށެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދުތަކަށް 3.6 ބިލިއަން ރުފިޔާ ކަނޑައަޅާފައިވާއިރު، މީގެ ތެރެއިން 2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ބިންހިއްކުމާއި، އިމާރާތްކުރުމާއި، އަދި އުމްރާނީ ތަރައްޤީއަށް ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން، ކެޕިޓަލް ކޮންޓްރިބިއުޝަންތަކަށް 441 މިލިއަން ރުފިޔާ، ކޮންޓިންޖެންސީއަށް 650 މިލިއަން ރުފިޔާ، އަދި ދަރިވަރުންނަށް ދޭ ލޯނަށް 458.4 މިލިއަން ރުފިޔާ ކަނޑައަޅާފައިވެއެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދުތަކުގެ ގޮތުގައި އޮތް ބިން ހިއްކުމާއި އުމްރާނީ ތަރައްގީގެ އެއްވެސް ތަފްސީލެއް ނެތެވެ. އަހަރުގެ ބާކީ އޮތް ދެ މަސްދުވަހު ދެން ކުރާނީ މި ބާވަތުގެ ކޮންކޮން ކަންކަމެއްކަމެއްވެސް ރައްޔިތުންނަކަށް އެނގޭކަށް ނުޖެހެއެވެ.

މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިނޭންސްއިން ލަފާކުރާ ގޮތުގައި ސަޕްލިމެންޓަރީ ބަޖެޓުން 640 މިލިއަން ރުފިޔާގެ އިތުރު އާމްދަނީ ލިބޭނެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ޓެކްސްގެ ގޮތުގައި 61 މިލިއަން ރުފިޔާ، ޓެކްސް ނޫން ގޮތްގޮތުން 379 މިލިއަން ރުފިޔާ، އަދި ހިލޭ އެހީގެ ގޮތުގައި 199 މިލިއަން ރުފިޔާ ހިމެނެއެވެ. މިކަންކަން މިހެން ވިޔަސް، ޖުމްލަ ބަޖެޓު ޑެފިސިޓް 18 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އަރާނެއެވެ. އޭގެ މާނައަކީ އަހަރު ނިމޭއިރު ދަރަނި-ޖީޑީޕީ ރޭޝިއޯ 118 އިންސައްތައަށް އެރުމެވެ. އަނެއްކޮޅުން ސަރުކާރުން ހުށަހެޅި ގޮތައް އިތުރު ބަޖެޓު ފާސްކޮށްދިން އިރު ކަނޑައެޅިގެން އޭގައި އެބުނާ އާމްދަނީ އެގޮތައް ނުލިބޭނެކަން އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލްގެ އޮފީހުގެ އޮފިޝަލުން އޮތީ ވިދާޅުވެފައެވެ. ގައުމު ސަލާމަތްކޮށްދޭށޭ، އަޅުއްވަން ޖެހޭ ފިޔަވަޅެއް ވިއްޔާ އަޅުއްވާށޭ އެ ވިދާޅުވީ ހަމަ ހުސް ބަސްތަކަކަށްވެ ނިމުނީއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބޮޑެތި ބޭރުގެ ދަރަނިތައް އަދާކުރަން ޖެހިފައިވާއިރު، 2025 ވަނަ އަހަރު ގާތްގަނޑަކަށް 600 މިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރު، އަދި 2026 ވަނަ އަހަރު 1 ބިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށްވުރެ ގިނަ އަދަދެއް އަދާކުރަން ޖެހެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި 500 މިލިއަން ޑޮލަރުގެ ސުކޫކެއްވެސް ހިމެނެއެވެ. މޫޑީސް އަދި ފިޗް ފަދަ އިސް ކްރެޑިޓް ރޭޓިންގ އޭޖެންސީތަކުން ވަނީ ފަހަކަށްއައިސް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކްރެޑިޓް ރޭޓިންގ ދަށްކޮށްފައެވެ. މިއީ ދަރަނި އަދާނުކުރެވުމުގެ ރިސްކު އޮތްކަމަށް ބެލެވޭތީއެވެ. މިކަންކަން މިހެން ހުރި އިރު ޑރ. މުއިއްޒުގެ ސަރުކާރުން ކަންކަން ކުރަމުންދާ ގޮތުން އެހާލަތާ މެދު ވިސްނައިގެން ޚަރަދުތައް ބަހައްޓަމުންދާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ޚަރަދު ކުޑަކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އަނެއްކާވެސް ޚަރަދުތައް މިވީ އިތުރެވެ. ދަރަނި ކުޑަކުރަން އޮތްތާނގާއި ބާއްވާފައި ދަރަނިވެސް މިކުރީ އިތުރެވެ. ޒިންމާދާރުކަމެއް ނެތި މަޖިލީހުގެ ފުލް ކޮންޓްރޯލު އޮތުމުގެ ނާޖާއިޒް ފާއިދާ ނަގާ ހިތުހުރި ގޮތަކަށް ކަންކަން ކުރަމުންދާއިރު ދައުލަތުގެ ތެރޭގައި ހުންނަން ޖެހޭ ޗެކް އެންޑް ބެލަންސް ގެއްލި، ހާމަކަން ގެއްލި، ޖަވާބުދާރީ ވުމުގެ ސިފަވެސް މުޅިން ގެއްލި ގައުމު މިދަނީ މާލީ ޑިސިޕްލިން އެއް ނެތި މިސްރާބު ގެއްލިގެން ކަން ސާފުކޮށް މިއޮތީ ފެންނާށެވެ.