ރާއްޖޭގެ ގައުމީ ގަހަކީ ރުކެއެވެ. ގައުމީ ގަސް ކަމަށްވާ ރުއް ދިރުވާ އާލާ ކުރުމަކީ ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެއެވެ. ނަމަވެސް ގައުމީ ގަހަށް ނުރައްކާތެރި ބައްޔެއް ޖެހި، ހަ އަހަރުވެފައިވާއިރު، އަދިވެސް ވަނީ މި ބަލި ކޮންޓްރޯލް ނުކުރެވިފައެވެ.

ރުއްތަކަށް ޖެހޭ ނުރައްކާތެރި ބައްޔެއް ކަމަށްވާ "ކޮކަނަޓް ހިސްޕިޑް ބީޓްލް" ރާއްޖޭގެ ބައެއް ރަށްރަށުގައި ފެތުރެމުން އެބަދެއެވެ. މައުލޫމާތު ލިބިފައިވާ ގޮތުގައި މިއީ މެލޭޝިޔާ އިން ރާއްޖެ އައިސްފައިވާ ބައްޔެކެއެވެ. އެއް ރުކުން އަނެއް ރުކަށް ފެތުރެމުން ދާ މި ބަލި ރާއްޖޭގެ އުޅޭތާ ހަ އަހަރުވެފައިވާ ކަމަށް ދިރާސާތަކުން ދައްކައެވެ.

ރާއްޖެ އެމްވީއަށް މައުލޫމާތު ލިބިފައިވާ ގޮތުގައި މި ބަލި އަރިއަތޮޅު އަދި ރާ އަތޮޅުގެ ރަށްރަށުގެ ރުއްތަކުގައި ހަލުވިކަމާ އެކު ފެތުރެމުން ދާ އިރު، ރާއްޖޭގެ ގިނަ ރިސޯރޓެއްތަކެއްގެ ރުއްތަކަށް ވެސް ވަނީ މި ބަލި ޖެހިފައެވެ.

ކުޑަ މަޑިއެއްގެ ސިފައިގައި ހުންނަ މި ސޫފި ރުއްތަކަށް އަރާ ރުއްތަކުގެ ބޮންތި ކާލުމުގެ ސަބަބުން ރުކުގެ އެތް ނިކަމެތިވެގެންދެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ރުކުގައި އިހާ އެޅުން ހުއްޓެއެވެ. 

ރާއްޖޭގެ ރިސޯރޓްތަކުގެ ތެރެއިން ކުރުނބާ އައިލެންޑް ރިސޯރޓްގެ ރުއްތަކަށް މި ބަލި ޖެހިފައިވާއިރު، އެ ރިސޯރޓްގެ ސުޕަވައިޒަރ އިސްމާއިލް ހަސަންފުޅު ބުނީ މި ބަލި އެ ރިސޯރޓްގައި އުޅޭތާ ހަ އަހަރުވެފައިވާ ކަމަށާއި، އަދިވެސް ރުއްތަކަށް ޖެހޭ މި ބަލި ކޮންޓްރޯލްވެފައި ނުވާ ކަމަށެވެ. އިސްމާއީލްފުޅު ބުނީ ރުކަށް ޖެހޭ މި ބައްޔަކީ ފެތުރޭ ބައްޔަކަށް ވާތީ، ބަލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމައްޓަކައި ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރި ނަމަވެސް ކާމިޔާބެއް ލިބިފައިނުވާ ކަމަށެވެ. އޭނާ ބުނީ އެ ރިސޯރޓްގެ ރުއްތަކުގައި މި ބަލި ފެތުރުން ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރަމުން އަންނަނީ އެކަމަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ހާއްސަ ބޭހެއް ކަމަށެވެ.

"ޕައުޑަރ ބޭސް އަޅައިގެން ބޮންތި ކަނޑާލާފައި ބޮންތީގެ ތެރެއަށް ޕައުޑަރ ބޭސް އަޅަނީ ދެން މަރުވޭ. އެހެން ނަމަވެސް އަނެއްކާ ވެސް ދެވަނަ ފަހަރަށް ޖެހޭ. އެ ދެންވާނެ ގޮތަކީ ޕައުޑަރުގެ ބާރު ވެސް ކެނޑިގެންދަނީ. ކެނޑިގެން ދިއުމުގެ ސަބަބުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ލަފާކުރެވޭ ދެވަނަ ފަހަރަށް ޖެހެނީ އެހެންވެގެންނޭ"

އިސްމާއީލްފުޅު ބުނީ ޕައުޑަރ ބޭނުންކުރުމުން އެ ބޭސް ބޭނުންކުރާ ވަގުތު މަޑިތައް މަރުވާ ކަމަށާއި، ނަމަވެސް އަލުން އަނެއްކާ މަޑި އާލާވާ ކަމަށެވެ. އިސްމާއީލްފުޅު ބުނީ އެ ރިސޯރޓަކީ ގިނަ އަދަދެއްގެ ކުރުނބާ ލިބޭ ރިސޯރޓެއް ކަމަށާއި، އެހެންނަމަވެސް މި ބަލި ޖެހުމުގެ ސަބަބުން ކުރުނބާ ލިބުން ދަތިވެފައިވާ ކަމަށެވެ.

"އަޅުގަނޑުމެން އާންމު ގޮތެއްގައި މި ތަނުން ވަރަށް ގިނައިން ކުރުނބާ ބޭނުންކުރާ ތަނެއް. އަޅުގަނޑުމެންގެ ވެލްކަމް ޑްރިންކަށާއި އަދި ހާއްސަކޮށް ބާގައި ވިއްކަން. ގާތްގަނޑަކަށް ދުވަލާކު 40 ކުރުނބާ. މިހާރު މި ދުވަސްކޮޅު ސީޒަންތެރޭގައި 30 ކުރުނބާ އާއި 40 ކުރުނބާއާ ދޭތެރޭގައި ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް ބާގައި ވިކިގެންދޭ އެއީ ފުދޭވަރެއްގެ ރަނގަޅު އެއްޗެއް. އެހެންނަމަވެސް މި ބަލި މިހެން ޖެހުމުގެ ސަބަބުން ކުރުނބާ ލިބުމުގެ ދަތިކަން ކުރިމަތިވެފައިވޭ. ސަބަބަކީ އެ އެއްޗެހި ސާފުކުރާއިރު ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް އެތް ކެނޑިގެން ދިއުމުގެ ސަބަބުން ރަނގަޅަކަށް ނާންނާނެތާ ކުރުނބައެއް. އެ މައްސަލަ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދިމާވެގެން މި އުޅެނީ،" އިސްމާއީލްފުޅު ބުންޏެވެ.

އިސްމާއީލްފުޅު ބުނީ މި ބަލި އަވިގަދަ މޫސުމުގައި ތަންކޮޅެއް ގިނަ ކަމަށް ލަފާކުރެވޭ ކަމަށެވެ. މި ބަލި ކުރުނބާ ރިސޯރޓުން ފެނިފައިވާތާ ހަ އަހަރުވެފައިވާ ކަމަށާއި، އެ ދުވަހުން ފެށިގެން ވެސް ރުއްތައް ބަލަހައްޓަމުން އަންނަ ކަމަށާއި، ނަމަވެސް މި ބަލި މުޅިން ނައްތާލެވޭނެ އެއްގޮތެއް ވެސް އަދި ފެނިފައިނުވާ ކަމަށެވެ.

"މި ސޫތްޕަކީ އުދެހޭ އެއްޗެއް. ވައިގެ ތެރޭގައި އުދުހިގެން ދިއުމުން ރުކައްވެސް ދަނީ އަނެއްކާ އެ ރުކެއްގައި އިށީނނުމަށް ފަހު އެ ބޮންތީގެ ތެރެއަށް އޭނާ ހަމަ ދެމިގަންނާނީ،"

އިސްމާއީލްފުޅު ބުނީ އެ ރިސޯރޓްގައި މި ބަލި ފުރަތަމަ ފެނުނުއިރު، 230 ރުކުން ފެނިފައިވާ ކަމަށާއި، ސާފުކުރުމުން އޭރު ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް މަދުވި ކަމަށެވެ. އެއްކޮށް މި ބަލި ނައްތާނުލެވޭތީ މިހާރު އަނެއްކާ ވެސް އެ ރިސޯރޓްގެ 30 ވަރަކަށް ރުކަށް މި ބަލި ޖެހިފައިވާ ކަމަށެވެ. އޭނާ ބުނީ ބަލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަށްޓަކައި ކުރަމުން އަންނަ މަސައްކަތަކީ ރުކުގެ ބޮންތި ކަނޑާލުމަށް ފަހު ބޮންތި ރީއްޗަށް މަޑު މަޑުން ބާލާފައި ބޮންތި އަންދާލަމުން ކަމަށެވެ.

"ބައެއް ފަރާތްތަކުން އެބަބުނޭ މީގެ ވައިރަސްއެއް ހުންނަ ވާހަކަ އެހެން ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެ ލިބޭ ގޮތެއް ނުވޭ. އެހެންނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ވެރިފަރާތުން ވަރަށް މަސައްކަތް އެބަކުރައްވާ މީތި ނައްތާލުމަށްޓަކާ،" އިސްމާއީލްފުޅު ބުންޏެވެ.

ޔޫއެންގެ ބޮޑީއެއް ކަމަށްވާ ފުޑް އެންޑް އެގްރިކަލްޗަރ އޯގަނައިޒޭޝަން (އެފްއޭއޯ) ބުނީ ރުއްތަކަށް ޖެހިފައިވާ މި ބައްޔަކީ ވަރަށް ސީރިއަސް ބައްޔެއް ކަމަށެވެ. އެފްއޭއޯ އިން ބުނީ އެކަށީގެންވާ ފިޔަވަޅު ނޭޅިއްޖެކަމުގައިވަނީ ނަމަ، ރުއްތައް މަރުވެ، ރުއްތައް ނެތިގެން ދިއުމުގެ ބިރު އެބައޮތް ކަމަށެވެ.