2025 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ 31 ވަނަ ދުވަހާ ހަމަ އަށް 314.3 މިލިއަން ރުފިޔާގެ ބަޖެޓު ސަރޕްލަސްއެއް ރެކޯޑުކޮށްފައިވާ ކަމަށް ބުނެ އެވާހަކަ ސަރުކާރުން ގެންދަނީ ފަތުރަމުންނެވެ.

ބުނެދޭން އުޅޭ މެސެޖެކީ ސަރުކާރުގެ ކުޅާދާނަ ކަމާ މޮޅު ކަމުން، ކުރަން ޖެހޭ ޚަރަދުތައް ކުރުމަށްފަހު ވެސް އެތައް ސަތޭކަ މިލިއަން ރުފިޔާގެ އަރަނި ލިބިފައިވާ ކަމެވެ. ބަޖެޓު އަރަނިވި ކަމަށް ބުނުމަކީ ހެޔޮ ނިޝާނެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ ކަމެއް ކަމުގައި ފެނުނު ނަމަވެސް، ސަރުކާރުން ހާމަ ކުރި ހިސާބުތަކަށް ތަންކޮޅެއް ފުންކޮށް ވިސްނާލުމުން ފެންނަނީ މުޅިން އެހެން މަންޒަރެކެވެ: މި އަރަނި ރެކޯޑް ކުރެވިފައިވަނީ ޚަރަދަށް ވުރެ އާމްދަނީ ބޮޑު ތަނުން އިތުރު ކުރެވިގެންނެއް ނޫނެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް ކުރިހާ ވެސް ކަމަކީ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތަކަށް ޚަރަދު ކުރުން މަދުކުރުމެވެ.

މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިނޭންސްގެ އެންމެ ފަހުގެ ހަފްތާގެ މާލީ ހިސާބުތަކުގެ ރިޕޯޓުގައިވާ ގޮތުން، ޖުލައި މަހުގެ ނިޔަލަށް ސަރުކާރުގެ ޖުމްލަ އާމްދަނީ އާއި ހިލޭ އެހީ 22.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް އަރާފައި ވާއިރު، ޖުމްލަ ޚަރަދު ހުރީ 21.9 ބިލިއަން ރުފިޔާގައެވެ. މި ފެންނަ އަރަންޏަކީ އެއްވެސް ހާލެއްގައި ސަރުކާރުގެ މާލީ ސިޔާސަތުތަކުގެ ހަރުދަނާ ކަމުން ލިބުނު ކުރިއެރުމެއް ނޫނެވެ. މިއީ މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ސަރުކާރުގެ މަޝްރޫއުތަކަށް ކުރާނެ ކަމަށް ވީ ވައުދު މަތިން ހަނދާން ނައްތާލައި އެ ޚަރަދުތައް ގަސްދުގައި ނުކޮށް ހިފެހެއްޓުމުގެ ސަބަބުން ފެންނަ ފަރަގެކެވެ.

ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ހިސާބުތަކަށް ބަލާލުމުން މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ އަޅާބަލާއިރު އާމްދަނީ އިތުރުވެފައިވަނީ ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރަކަށެވެ. ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ބޮޑު ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. ޖުމްލަ އާމްދަނީ އާއި ހިލޭ އެހީ ހުސްވި އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ އަޅާ ބަލާއިރު އިތުރުވެފައި ވަނީ އެންމެ 2.8 އިންސައްތައިގެ މިންވަރަކަށެވެ. މި ކުރިއެރުން މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ނިސްބަތް ވަނީ ފަތުރުވެރިކަމާ ގުޅުންހުރި އާމްދަނީ އަށެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޓޫރިޒަމް ގުޑްސް އެންޑް ސަރވިސަސް ޓެކްސް (ޓީޖީއެސްޓީ) އިން ލިބުނު އާމްދަނީ މިދިޔަ އަހަރު 5.97 ބިލިއަން ރުފިޔާއިން 6.67 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އިތުރުވެފައިވެއެވެ. ގްރީން ޓެކްސް ވެސް ވަނީ ބޮޑުތަނުން އިތުރުވެ، 1.26 ބިލިއަން ރުފިޔާ އަށް ދެގުނަ އިތުރުވެފައެވެ. ސަރުކާރުން ކުރިހާ ވެސް ކަމަކީ ޓެކްސް ބޮޑު ނުކުރާނެ ކަމަށް ބުނެ ޓެކްސް ބޮޑު ކުރުމެވެ. ފަތުރުވެރިކަން ކުރިއަރުވަން ކުރި ކަމެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ.

ފަތުރުވެރިކަން ނުހިމަނާ ބަލާއިރު ފެންނަނީ އެހެން ދާއިރާތަކުން ލިބިފައިވާ އާމްދަނީ ދަށްވެފައިވާ ތަނެވެ. ކުންފުނިތަކުގެ އާމްދަނީން ނެގޭ ޓެކްސް 400 މިލިއަން ރުފިޔާ އަށް ވުރެ ބޮޑު އަދަދެއް ދަށްވެފައިވާއިރު، އިމްޕޯޓް ޑިއުޓީ 230 މިލިއަން ރުފިޔާއަށްވުރެ ބޮޑު އަދަދެއް ދަށްވެފައިވެއެވެ. އަދި ބޭރުގެ ހެޔޮއެދޭ ފަރާތްތަކުން ލިބޭ ހިލޭ އެހީ ދެބައިކުޅައެއްބަޔަށް ވުރެ ބޮޑަށް ދަށްވެފައިވެއެވެ. ސަރުކާރަށް ދެ އަހަރު ވާން ކައިރިވެފައިވާ އިރު، އިގްތިސާދު އަދިވެސް ބިނާ ވެފައި މިއޮތީ ކުރިން ވެސް އޮތް ގޮތަށް ކުރިން ވެސް ޓެކްސް ނެގި ދާއިރާ ތަކުގެ މައްޗަށެވެ. އެއްވެސް ހާލެއްގައި އާމްދަނީ ގެ އައު ވަސީލަތަކުން ދައުލަތުގެ ޚަޒާނާ އަށް އިތުރު އެއްޗެއް ވަންނަ މަންޒަރެއް ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ރެކޯޑް ތަކަކުން ނުދައްކައެވެ.

އެއާއެކު، ފާހަގަ ކުރެވޭ އަނެއް ކަމަކީ، އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ހަތް މަސްދުވަހުގެ ތެރޭގައި ކެޕިޓަލް ޚަރަދު ހުރީ އެންމެ 2.7 ބިލިއަން ރުފިޔާގައެވެ. އެއީ މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތުގައި ކުރި ކެޕިޓަލް ޚަރަދު ތަކާ އަޅާ ބަލާއިރު ވަރަށް ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތުގައި ތަރައްގީގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް 6.9 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދުކުރެވިފައިވެއެވެ. އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރު ކޮށްފައިވާ ދާއިރާތަކުގެ ތެރޭގައި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ އަށް ކުރާ ޚަރަދުތައް ހިމެނެއެވެ. މި ދާއިރާ އަށް ކުރެވޭ ޚަރަދު 3.1 ބިލިއަން ރުފިޔާއިން 1.66 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް ދަށްވެފައިވާއިރު، ބިންތަކާއި އިމާރާތްތަކަށް ކުރެވޭ ޚަރަދު 2.9 ބިލިއަން ރުފިޔާއިން 662.8 މިލިއަން ރުފިޔާ އަށް ދަށްވެފައިވެއެވެ.

ރާއްޖޭގެ ރަށްތަކުގައި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރާއި ތަރައްޤީގެ މަޝްރޫޢުތައް ކުރިއަށް ގެންދިއުމުގެ މައިގަނޑު އެއް ވަސީލަތްކަމުގައިވާ ޕަބްލިކް ސެކްޓަރ އިންވެސްޓްމަންޓް ޕްރޮގްރާމް (ޕީއެސްއައިޕީ) އިން މިހާތަނަށް މި އަހަރު ޚަރަދު ކުރެވިފައި ވަނީ އެންމެ 3.4 ބިލިއަން ރުފިޔާއެވެ. މިއީ 2024 ވަނަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ ހަމައަށް ޚަރަދުކުރެވުނު 5.9 ބިލިއަން ރުފިޔާއާ އަޅާބަލާއިރު ވަރަށް ބޮޑު ދަށްވުމެކެވެ.

އެހެން ނަމަވެސް، ހިންގުމުގެ ޚަރަދުތައް ދަށަށް ގޮސްފައެއް ނުވެއެވެ. މިއަހަރުގެ މިހާތަނަށް 19.2 ބިލިއަން ރުފިޔާ ރިކަރަންޓް ޚަރަދުގެ ގޮތުގައި ހޭދަ ކޮށްފައި ވެއެވެ. މިއީ މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި މުސާރައާއި ވެލްފެއަރ ޚަރަދުތަކެވެ. މުސާރަ، އުޖޫރަ އަދި ޕެންޝަނަށް ޖުމްލަ 8.4 ބިލިއަން ރުފިޔާ ޚަރަދު ކޮށްފައި ވެއެވެ.

އެއްވެސް ހާލެއްގައި ދައުލަތުގެ މާލީ ހާލަތު ރަނގަޅެއް ނުވެއެވެ. ނަންބަރު ތަކުން މުޅިން އެހެން މަންޒަރެއް ދައްކަން މަސައްކަތް ކުރަނީ އެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދުތައް ބޮޑު ތަނުން ދަށް ކުރުމަށް ފަހު، ލިބޭ އާމްދަނީގެ ބޮޑު ބައެއް މުސާރަ އާއި އުޖޫރަ އާއި ހިންގުމުގެ ނަމުގައި ޚަރަދު ކޮށް ހުސްކޮށްލަނީއެވެ. ފާހަގަ ކުރެވޭ މިންވަރަކަށް އާމްދަނީ އިތުރު ކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ. ކެޕިޓަލް ޚަރަދުތައް ހިފެހެއްޓުމުގެ ނަތީޖާ އަކީ ފެށިފައި ހުރި އިންވެސްޓްމަންޓްތައް ލަސްވަމުން ދިއުމެވެ. ނުނިމި ހުރި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ މަޝްރޫޢުތައް ފަސްވެގެން ދިއުމަކީ ދިގު މުއްދަތެއް ގައި އޭގެ ގެއްލުން ނުހަނު ބޮޑު ވާނެ ކަމެއް ކަމަށް އިގްތިސާދީ މާހިރުން ދެކެއެވެ.

ޚުލާޞާކޮށް ބުނާނަމަ، މިހާރު ފެންނަމުންދާ ބަޖެޓު ސަރޕްލަސް އަކީ ޙަޤީޤަތުގައި އިޤްތިޞާދީ ދުޅަހެޔޮކަމުގެ ނިޝާނެއް ނޫނެވެ. މިއީ ތަރައްޤީގެ މަޝްރޫޢުތައް ލަސްވެ، އިންވެސްޓްމަންޓްތައް މަޑުޖެހިފައިވާކަން ދައްކުވައިދޭ ކަމެކެވެ. ހަގީގަތް އޮޅުވާލުމުގެ ބަދަލު ގައި ސަރުކާރުން މި ކަންކަމަށް ސަމާލުކަން ދީ، ދެމެހެއްޓެނިވި އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުމަކަށް މަގުފަހިކުރާނެ ސިޔާސަތުތަކެއް އެކުލަވާލުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. މިގޮތުން، ކެޕިޓަލް ޚަރަދުތައް އަލުން ފަށައި، އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމުގެ ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތްތަކެއް ހޯދުމަކީ އަވަސް ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުގައި އަޅަންޖެހޭ ކަމެކެވެ.