ދިވެހީންގެ ނަން ކިޔުމުގެ ސަގާފަތަށް އިންގިލާބެއް ގެންނެވި ޝައިޚް ރުޝްދީގެ ޒިކުރާ!

މާދަމާ, 29 އޮކުޓޫބަރަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އާދަޔާ ޚިލާފު ޝަޚުސިއްޔަތެއް ދެމިއޮތުމުގެ އާލަމަށް ދަތުރުކުރިތާ 60 އަހަރުވާ ދުވަހެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ވަޒީރުލް އައުގާފް ކަމުގައި ހުންނެވި، ސާހިބުއް ސައާދާ އައްޝައިޚް އިބްރާހީމް ރުޝްދިލް އަޒުހަރީ ދެމިއޮތުމުގެ އާލަމަށް ދަތުރު ކުރެއްވުމުގެ ހިތާމަވެރި ދުވަހަކީ، މީގެ 60 އަހަރު ކުރިން އައި 29 އޮކުޓޫބަރު 1961 އެވެ.

ތިލަދުންމަތީ އުތުރުބުރީ ކެލާ މުހައްމަދުގެ ފުތް އިބްރާހީމް ނުވަތަ މުރަނަ އުނބުށޭމަކީ، 1900ގެ ކުރީކޮޅު މިސުރަށް ދުރުވެ ހިންމަތާއި މިންނަތުން ޖާމިއުލް އަޒުހަރުން ތައުލީމު ހާސިލް ކުރައްވައިގެން ރާއްޖެ ދުރުވި ދަންނަބޭކަލެކެވެ. ދައުލަތުގެ ފުރަތަމަ މަދުރަސާ ކަމަށްވާ މަދުރަސަތުއް ސަނިއްޔާގެ އައްވަލުލް އުސްތާޒެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދުސްތޫރީ ފުރަތަމަ ސަރުކާރުގެ ބަންޑާރަނާއިބު ކަލޭފާނެވެ. ފަނޑިޔާރުގޭގެ ނާއިބުކަންވެސް ކުރެއްވިއެވެ.

އެއީ ގިނަގުނަ ގައުމީ ޚިދުމަތްތައް ދައުލަތަށް ކުރެއްވި އިޚްލާސްތެރި ޚާދިމެކެވެ. އިސްލާހީ ކަންކަމުގެ ބޭކަލެކެވެ. އެހެންވެ އެކިފަހަރު އެކި އަދަބުތައް ލިބިލެއްވިއެވެ. 1933ގައި މަޝްހޫރު މޮޓަރުބޯޓުގެ ގަޑުބަޑުގައި ސިލޯނަށް ވެސް ފޮނުވާލެވުނެވެ. ފުރަތަމަ ދުސްތޫރީ ސަރުކާރުގެ ދުވަސްވަރު (1932-1933) ކުރެއްވި އިސްލާހީ ކަންކަމުގެ އަދަބެއްގެ ގޮތުންނެވެ.

ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި އަދި އަސްހާބުއް ސައާދަތު ވަޒީރުންގެ މަޖިިލީހުގައި އިސްލާހީ އަގުހުރިި ޚިދުމަތްތައް ކުރެއްވިއެވެ. ކުރެއްވި މުހިންމު މަސައްކަތްތަކާއި ލިޔުއްވި އިލްމީ ލިޔުންތަކާއި ފޮތްތަކުން ގައުމަށް ލިބުނު ފައިދާތައް ގިނަގުނައެވެ. ވަޒީރުލް އައުގާފު، ސާހިބުއް ސައާދަތު އައްޝައިޚް އިބްރާހީމް ރުޝްދިލް އަޒުހަރީ ދެމިއޮތުމުގެ އާލަމަށް ދަތުރުކުރެއްވުމަށްފަހު 1961 ގައި ވުޒާރަތުލް އައުގާފުވެސް އުވުނީއެވެ.

ޝައިޚުގެ ސަންދޯއް ގެންދެވުނުއިރު ދައުލަތުގެ އެންމެމަތީ ވެރިޔާ ކީރިތި މަހާރަދުންނާއި ސަރުކާރުގެ އެންމެމަތީ ވެރިޔާ ނުވަތަ ބޮޑުވަޒީރު އިހުތިރާމުގެ ގޮތުން ވަޑައިގަތެވެ. މިއިން މޭރުން ވަނީ ޝައިޚުގެ އަގުހުރި ގައުމީ ޚިދުމަތްތަކުގެ މަތިވެރިކަމެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ ޝައިޚު ރުޝްދީގެ އާދަޔާ ޚިލާފުކަމެއް ކުރީގެ ލިޔުންތައް ލިޔުނު ގޮތަށް އިބާރާތް ކޮށްފަައެވެ. މިޖީލަށް މުހިންމު ވާހަކައަކަށްވުން އެކަށީގެންވާތީއެވެ.

ދަންނައެވެ! ކެލާ ޝައިޚުގެ އަޖާއިބުކުރުވަނި ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން މިރާއްޖޭގެ އިހުގެ އާދަކާދައެއް ފޫވައްޓަނިވި، މިލިޔާ ކަންތައް ހިމެނިގެންވިއެވެ. މިކަންތައްވީ، އަހުރެމެންގެ މި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރަށެއްގައި އެއިގެ ފަހުން މައުރޫފްވެ، މަގުބޫލުވެގެންވީ ކަމެއް ކަމުގައެވެ.

އެކަމަކީ، ކެލާ ޝައިޚު ހިޖުރީގޮތުން 1300ގެ ކުރީކޮޅު (މީލާދީގޮތުން 1900ގެ އެންމެ ކުރީކޮޅު) މިސްރަށް ދުރުވިއިރު އެއީ ކެލާ މުހައްމަދު ފުތް އިބްރާހީމް ކަމުގައިވީ ނަމަވެސް، އިލްމު އުނގެނިލައްވައި ދަންނަބޭކަލަކަށް ވެލެއްވިއިރު އިތުރު ނަމަކާއެކު ނަން ނިމެނީ ދީއެއް ކަމުގައެވެ. އިބްރާހީމް ރުޝްދީއެވެ. އެއިރު ފުރަމާލޭ ބޭފުޅުންނަށް ދީދީގެ ނަން ދެވިފައިވާއިރު އާންމުގޮތެއްގައި މުހަންމައިދީ، އަހަންމައިދީ، އަލިދީ، ހަސަންދީ، ހުސައިންދީ، މިގޮތަށް ދީ އެކަނި ކިޔަމުން ގެންދެވޭމެއެވެ. ވީމާ، ކެލާ ޝައިޚުވެސް ދީއެއް ކަމުގައި ވެލެއްވީއެވެ. ރުޝްދީއެވެ!

ދެންފަހެ، މި ދެނަމުގެ ކަންތައްވީ ފުރަމާލޭގެ ބޭފުޅުން މާބޮޑަށް ރުހިވަޑައިގެންނެވި ކަމެއް ކަމުގައެވެ. އިސާހިތަކު ވެރިންގެ ބޭފުޅުންނަށް ދެ ނަން ދެއްވައިފިއެވެ. އަތިރީގޭ އަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނުގެ މުހައްމަދު ދީދީ އާއި ހަސަން ދީދީގެ ނަންފުޅު، މުހައްމަދު ފަރީދު ދީދީ އާއި ހަސަން ފަރީދު ދީދީއަށެވެ. އަތިރީގޭ އަހުމަދު ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނުގެ މުހައްމަދު ދީދީގެ ނަންފުޅު، މުހައްމަދު އަމީން ދީދީއަށެވެ. ކަކާގޭ އިސްމާއީލް ދީދީގެ ބޭފުޅުންގެ ނަންފުޅު ހިލްމީ ދީދީންނަށެވެ.

ހެންވޭރުގޭ އަހުމަދު ދީދީގެ ނަންފުޅުވެސް އަހުމަދު ކާމިލު ދީދީއަށް ބަދަލުކުރައްވައިފިއެވެ. މިނޫންވެސް އިތުރު އެތައް ބޭފުޅުންގެ ނަންފުޅުވެސް ދެ ނަންފުޅަށް ބަދަލު ކުރައްވައިފިއެވެ އަދި ބޭކަލުންނަށްވެސް އެކަން ހުއްދަ ކުރެވިއްޖެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ، އާންމުންނަށްވެސް ހުއްދަވެގެންވީ ކަމަކަށް ވެއްޖެއެވެ. ދެން އެއަށްފަހު މުޅި ރާއްޖޭގެ ހުރިހައި ރަށެއްގައި މިކަން އާންމު ވެއްޖެއެވެ.