(ކުރީ ދުވަހުގެ ބަޔާ ގުޅޭ)

ހައްވާދިޔެ ވިސްނައިލިއެވެ. އޭނާގެ އަތަކު ހަތިޔާރެއް ނެތެވެ. ކިތަންމެ ވަރެއްކުރާން ވެސް އޮތީ ހަމަ ކުރީގެ ހަތިޔާރެވެ. ދެ ދަތްޕިލައެވެ. މިހާރު އެ އޮފިސަރު އެ އޮތީ ނިކަން ރީތިކޮށް ކަރުގައި ދަތްއަޅައިލެވޭ ފަދަ ގޮތަކަށެވެ.

އޮފިސަރު އޭނާގެ ވަހުޝީ ނަވުގައި ދަތުރު ކުރިއަށް ގެންދިޔައިރު، ހައްވާދިޔެ އޮތީ ފުން ފިކުރެއްގައެވެ. އެހެން އޮވެފައި ހަމަ ކުއްލިއަކަށް ގެނައި އަލިފާން ހަރަކާތަކާ އެކު، ދުނިޔަވީ ޚިޔާލުތަކާއި ފިކުރުތަކުން ހުސްވެފައި އޮތް އޮފިސަރު ތެޅިގެންފިއެވެ. ވޭނީ އަޑަކުން ހަޅޭއްލަވައިގަންނަމުން، ފުންމައިގެން ތެދުވެއްޖެއެވެ. ދެ ލޯ ބޮޑުވެ، މޫނު ރަތްވެފައި ހުރެ، އަވަސް އަވަހަށް ކަރުގެ ކަނާތްފަޅީގައި އަތް އެޅިއިރު، އެ ތަނުން ވަނީ ލޭ ދުނިޖަހާފައެވެ. ކަރުގެ ކަނާތްފަރާތު މައިނާރު ވަނީ ބުރިވެފައެވެ. އެ ތަނުން ދުނިޖަހާފައިވާ ލޭތައް ފައިބަމުން ދިޔައީ، މި މަންޒަރު ބަލާން ތިރީގައި އުޑުތިލަމަތިން އޮތް ހައްވާދިޔެގެ ގައި މައްޗަށެވެ.

އޮފިސަރުގެ ކަރުގައި ހައްވާދިޔެ ދަތް އެޅިތަނުން ނަގަމުން ދިޔަ ދިލައާއި އަޅަމުން ދިޔަ ވޭނާ އެކު، އޭނާގެ މޫނުމައްޗަށް އަނދިރިވާން ފަށައިފިއެވެ. ބޮލަށް އެނބުރުން އަރާން ފަށައިފިއެވެ. އޭރު ވެސް އެ ތަނުން ފައިބާލެއަކަށް ބަދަލެއް ނާދެއެވެ. އޭނާއަށް ވަމުން ދިޔަ ގޮތް ބަލާން އޮތް ހައްވާދިޔެ، އެ މުޑުދާރު ލެއިން ކަޅިވަމުން ދިޔަ ނަމަވެސް އޮތީ އުފަލުންނެވެ. އެތައް ދުވަހަކަށްފަހު އޭނާގެ ހިކި މުރަނަވެފައިވާ ތުންފަތް މަތީގައި ހިނިތުންވުމުގެ ކުލަ ޖެހިލައިފިއެވެ.

އޮފިސަރު ލަވަމުން ދިޔަ ހަޅޭކުގެ އަޑަށް އެ ގޮޅިއަށް ދެ ފުލުހަކު ތެޅެމުން ފޮޅެމުން އައިސް ވަދެއްޖެއެވެ. އޭރު ޒަޚަމްވެފައިވާ އޮފިސަރު ތަޅުންގަނޑު މައްޗަށް ތިރިވަނީއެވެ. ދެ ފުލުހުންނަށް އައިސް އޭނާގެ ގައިގައި ހިފެހެއްޓުނީ ހަމަ ކިރިޔާއެވެ. އޭނާގެ ގައިން ވަރު ދޫވެ، އެ ދެ މީހުންގެ އަތް މައްޗަށް ދެމިއްޖެއެވެ. އެހައިތަނުން އެ ދެ ފުލުހުން އަވަސްއަވަހަށް އޭނާ އުފުލާލައިގެން ގެންގޮސްފިއެވެ. ހައްވާދިޔެ ހިރިނުލެވިފައި، އެ އޮތް ގޮތަށް އޮތެވެ. ލެއިން ތަތްތެޅިފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް އޭނާގެ ހިތަށް މިއިން ދުވަހަކު ވެސް ނުލިބޭ ފަދަ އަރާމެއް މިއަދު ލިބިއްޖެއެވެ. ފިނިކަމެއް ވެރިވެއްޖެއެވެ. ލިބުނު ފޮނިމީރުކަމާ އެކު އޭނާއަށް ދެ ލޯ މަރައިލެވުނެވެ. އޭނާ މިހާރު ބޭނުންވަނީ އަބަދުގެ އަބަދަށް ދެ ލޯ މަރައިލާށެވެ. ދުނިޔެއިން އޭނާއަށް ދެން ލިބޭނެ އުފަލެއް އޮތް ކަމަކަށް އޭނާ މިހާރަކު ނުދެކެއެވެ.

އިރު އޮއްސި އާ ރެއަކާ ދުނިޔެ ކުރިމަތި ލައިފިއެވެ. ޖަލުގައި ހޭދަކުރަމުން ގެންދާ ދިވެހިންގެ މާޔޫސީ ހިތްތަކަށް ލިބޭ ކެކުޅުން ކުޑައެއް ނުވެއެވެ. ނިވިފައިވާ އުއްމީދުގެ ހުޅުކޮޅު އަލުން ދިއްލޭނޭކަމުގެ އެއްވެސް އިޝާރާތެއް ނުފެނެއެވެ. މި ރެއަކީ ވެސް އެހެން ރޭރޭ ފަދައިން ހިތްދަތި ކަރުނައިގެ ރެއެކެވެ.

ހައްވާދިޔެ އެ އޮތްގޮތަށް ލެއިން ތަތްތެޅިފައި އޮތެވެ. ދެ ލޯ ވަނީ މެރިފައެވެ. އޭނާ ބޭނުންވި ގޮތަށް އަބަދުގެ އަބަދަށް އެ ދެ ލޯ މެރުނީ ބާވައެވެ؟ ޖަލުގެ އަލި ފަނޑު ގޮޅީގެ ތެރޭގައި ވަނީ ހަމަހިމޭންކަމެވެ.

ކުއްލިއަކަށް ފެނުނީ ހައްވާދިޔެ އޮތް ގޮޅިއަށް، ދެ ފުލުހަކު އައިސް ވަދެގަތްތަނެވެ. އެ މީހުން އެ އައި ގޮތަށް އައިސް ތަޅުންގަނޑުމަތީގައި އޮތް ހައްވާދިޔެގެ ދެ އަތުގައި ހިފައި ކޮޅަށް ނަގައިފިއެވެ. ހައްވާދިޔެގެ ދެ ލޯ ހުޅުވުނީ އެ ވަގުތުއެވެ. އެ ދެ މީހުން ބަލާކަށް ނުތިބެ ހައްވާދިޔެ ދަމާފައި ކަހަލަ ގޮތަކަށް އެ ގޮޅިން ނެރެފިއެވެ. އެ މީހުންގެ ހަރަކާތްތަކާއި އަމަލުތަކުން ފެންނަނީ ހަރުކަށިކަމާއި ރުޅިވެރިކަމެވެ.

ގޮޅިން ނެރެގެން ހައްވާދިޔެ ގެންދިޔައީ ތަންކޮޅެއް އެތެރޭގައި ހުރި ކޮޓަރިއަކަށެވެ. އެ ވަގުތު އޭނާގެ ލޮލުގައި އަޅައިގަތީ، އެ ތަނުގައި ހުރި ފުރޮޅުލީ އެނދެއްގެ މަތީގައި އޮތް މީހެކެވެ. އެ މީހާގެ ކައިރީގައި ފުލުހުންގެ އިތުރު ދެ މީހަކާއި ދެ އޮފިސަރުން ތިއްބެވެ. ދެ ފުލުހުން އައިސް ހައްވާދިޔެ އެ ތަނަށް ގެންދިޔައީ، އެ ތަނުގައި އޮތް މީހާ ދައްކާށެވެ. ހައްވާދިޔެ އެ މީހާގެ މޫނަށް ބަލައިލިއެވެ. ފުރަތަމަ ނަޒަރުން ވެސް އެއީ ކާކުކަން އެނގުނެވެ. އެއީ މިއަދު އޭނާގެ ހަމަލާ އަމާޒުވި ނުލަފާ އޮފިސަރެވެ.

އެ މީހާގެ މެރިފައިވާ ދެ ލޮލާއި ދިރުމެއް ނެތް ހަށިގަނޑު ފެނުމުން، ހައްވާދިޔެގެ ހިތަށް ލިބުނު އުފަލަކީ ބަޔާން ވެސް ކޮށްދޭން ދަތި އުފަލެކެވެ. އޭނާއަށް ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށް ވެސް އާދަނާގެ މަރުގެ ބަދަލު ހިފިއްޖެ ކަމުގެ އުފާވެރި އިހުސާސް އެ ވަގުތު ކުރެވުނެވެ. އެންމެންގެ ތެރޭގައި ހުއްޓާ އޭނާގެ ގާތަށް އައީ ހިންޏެވެ. މި ތަން ފެނިފައި އެ ތަނުގައި ތިބި ފުލުހުންނާއި އޮފިސަރުންގެ ރުޅި ކޮންޓްރޯލުން ނެއްޓިއެވެ. އެ ތަނުން އެއް އޮފިސަރަކު އަޑުގެ ކޮޅަށް ހަޅޭއްލަވައިގަތުމާއި ހައްވާދިޔެގެ މޫނުމަތީގައި އަޅައި ވިހެލުމާ ދިޔައީ ދާދި އެކުއެކީގައެވެ.

ހިތަށް ލިބިފައިވާ އުފަލެއްގެ ބޮޑުކަމުން ހައްވާދިޔެއަށް ތަދު އިހުސާސް ވެސް ނުވިއެވެ. އެ މީހުން އޭނާ ދަމާފައި އެ ގެންދިޔަ ގޮތަށް ގެންގޮސް އާދަނާ ވެސް ބަނދެފައި ހުރި ދަގަނޑުގައި ރަނގަޅަށް ހަތަރެސްފައި ބަނދެލައިފިއެވެ.  އޭރު އޭނާގެ ގާތުގައި ތިބި ދެ އޮފިސަރުންގެ ދެ ލޮލުން ރަންކަނި ބުރަމުން ދެއެވެ.

އެ ތަނުން އެކަކު އަތުގައި އޮތް ދަނޑިބުރިން ހެސް ކިޔާފައި ހައްވާދިޔެގެ އަނގަމަތީގައި ޖަހައިފިއެވެ. ތިން ހަތަރު ދަތް މުގުރިގެން އަތުވެއްޖެއެވެ. އަނގައިން ލޭތައް އޮހިގަތެވެ. އަނެއްކާ އަނެއް އެތިފަހަރު ބޮލަށް އަރުވާލައިފިއެވެ. ހަތަރު ފަސް އިންޗިހައި ދިގުކޮށް ދަށްބޮލުން ފަޅައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. އަނެއްކާ ވެސް އޮހިގަތީލެޔެވެ. ބޮލަށް ވީ ތަދާ އެކު މޫނުމައްޗަށް އަނދިރިވެ، ހައްވާދިޔެގެ ހޭވެރިކަން ގެއްލިއްޖެއެވެ. ކަނދުރާގެ ބާރު ކެނޑި ބޯ އެލިއްޖެއެވެ. އޭގެ ފަހުން ވެސް އެ ބަލިކަށި ހަށިގަނޑުގައި ތިން ހަތަރު ބޮޑި އެޅިއެވެ. އެއަށްފަހު ފުލުހުންނަށް އެންގީ އެ ތަނުން ހައްވާދިޔެ މޮހާލުމަށެވެ.

ހައްވާދިޔެގެ ހަށިގަނޑު އެ ތަނުން މޮހާލީ އުފެދުނު ހަމްދަރުދީއެއްގެ ސަބަބުން ނުވަތަ ކުލެއްގެ ސަބަބަކުން ނޫނެވެ. އެކަން އެނގުނީ މޮހާލުމަށްފަހު ދެން ހެދި ގޮތް ފެނިފައެވެ. ފެނުނީ ފުލުހުންނަށް އަންގައިގެން ހައްވާދިޔެގެ ދެ ފައިގައި ވާ އައްސާފައި އެ ތަނުން ހޮޅިއަކަށް އެކޮޅު ކޮޅުން ނެގިތަނެވެ. އެއްވެސް މީހަކު ކައިރިވެގެން ނުވާނޭކަމަށް ބުނެ އިންޒާރުދީފައި، ދެ އޮފިސަރުން ހިނގައްޖެއެވެ. ހައްވާދިޔެ ހަށިގަނޑު އެކޮޅުކޮޅުން އެލުވާފައި އޮތް އިރު ބޮލުން ލޭ ފައިބަމުން ދެއެވެ.

ގޮޅިތަކުގައި ތިބި އެންމެންނަށް ވެސް މި ހިތްދަތި އަނިޔާވެރި މަންޒަރުތައް ފެންނަމުންދިޔައެވެ. އެކަކަށް ވެސް ބަލާކަށް ނުކެރުނެވެ. ރޮއިރޮއި ތިބީއެވެ. ޒުވާން ދެމަފިރިންގެ މާމުއިހަނދުގެ އުފާވެރި ދަތުރާ އެކު، އެ ދެމަފިރިންގެ ހަޔާތް ނިމިގެންދާ އަނިޔާވެރި ގޮތް ފެނިފައެވެ.

އެ ރޭގެ މެންދަމުގެ ކުރީކޮޅުގެ ވަގުތެވެ. މުޅި ޖަލަށް ވެރިވެފައިވަނީ ހަމަހިމޭންކަމެވެ. އިނގިރޭސީންގެ ހަތަރު މީހަކު ގޮޅީން ނެރެގެން ފުލުސް އޮފީހަށް ގެންގޮސްފައި ވީނަމަވެސް، އެ މީހުންގެ ވެސް އެއްވެސް އަޑެއް ބަޑެއްނެތެވެ. ލަފާކުރެވެނީ އަނިޔާ ނުކުރަނީ ކަމަށެވެ.

މި ފަހަކަށް އައިސް އިއްތިހާދީންގެ އެއްވެސް ހަމަލާއެއް ޖަލަށް ނުވަތަ މިސަރަހައްދަށް އައިސްފައި ނުވާތީ، ޖަޕާނު ސިފައިން ވަނީ އެކަމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ޣާފިލުވެފައިކަމަށް ފެނެއެވެ. ލިބިފައިވާ ކާމިޔާބީގެ މައްޗަށް އެ މީހުން ތިބެނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ފަޚުރުވެރިވެ، ބޮޑާވެފައެވެ. ކުއްލި ހަމަލާއެއް އަތުވެދާނޭ ކަމުގެ މާބޮޑު ފިކުރެއް ނެތުމުން، އެ ފަދަ ކަމަކަށް އެންމެ އެދެވޭ ގޮތެއްގައި ތައްޔާރުވެފައެއް ވެސް ނެތެވެ.

އެފަދަ ގޮތަކަށް ޖަޕާނުގެ ހަނގުރާމައިގެ ލަޝްކަރު އޮއްވާ، މި މެންދަމުގެ ހަމަހިމޭން ވަގުތުގެ ހަމަހިމޭންކަން ނެތިކޮށް ފުނޑުފުނޑުކޮށްލީ، އިނގިރޭސި މަތިންދާ ބޯޓުތަކުން ބޯ ވާރޭގަނޑެއްގެ މިސާލުގައި މުޅި ސަރަހައްދަށް ބޮން އަޅަންފެށުމުންނެވެ. މަނަވަރު ފަހަރުން ހެސްކިޔާފައި ބަޑިޖަހާއަޑު ވެސް އިވޭން ފަށައިފިއެވެ. ޖަލާ ވަރަށް ކައިރިއަށް ވެސް ބޮން އަޅާން ފަށައިފިއެވެ.

ލިބުނު ކުއްލި ސިހުމާއި ބިރުވެރިމުގެ ތެރޭގައި، ޖަލު ބަލަހައްޓާން ތިބި ޖަޕާނު ސިފައިން، ތެޅިފޮޅިގަތީ އަމިއްލަ ޖާނު ސަލާމަތް ކުރެވޭތޯއެވެ. ހައްޔަރުކޮށްފައި ތިބި މީހުންނަކަށް ބެލުމެއް ނެތެވެ. އެ މީހަކަށް ޖެހުނު ދިމާއަކަށް އެ މީހަކު ދުއްވައިގެންފިއެވެ. ފުލުހުންގެ އޮފީހަށް ގެންގޮސްފައި ތިބި އިނގިރޭސި ހަތަރު މީހުންނަށް ލިބުނީ ރަނުގެ ފުރުޞަތެކެވެ. އެ މީހުން ލިބުނު ކުޑަކުޑަ މިނިވަންކަމުގެ ބޭނުން އެންމެ ފުރިހަމައަށް ހިފައިފިއެވެ. ދުވެފައި އައިސް އެ ގޮތް މި ގޮތުން ގޮޅިތަކުގެ ދޮރުތައް ހަލާކުކޮށްލައިގެން، އިނގިރޭސީންގެ އަނެއް ހަތަރު މީހުން ނެރެފިއެވެ. އެއަށްފަހު އެ އަށް މީހުން ވެގެން، ހަ ދިވެހީން ވެސް ގޮޅިތަކުން ނެރެފިއެވެ. އޭރުވެސް ބޮމުގެ އަޑާއި ބަޑީގެ އަޑު، މެދުނުކެނޑި އިވެމުން ދެއެވެ.

ގޮޅިން ނިކުމެވުމާ އެކު، ކޮންމެ މީހަކު ވެސް ދުއްވައިގަންނަނީ ޖަންގައްޔާ ދިމާއަށެވެ. އަހުމަދުދީދީ ވެސް ފުރަތަމަ ދުއްވައިގަތީ، އެ މީހުންނާ އެކު ޖަންގައްޔާ ދިމާއަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް ހަމަ އެ ވަގުތު ހައްވާދިޔެ މަތިން ހަނދާންވެގެން، އޭނާ އެނބުރި އެ ދިމާއަށް ދުއްވައިގަތެވެ. ހައްވާދިޔެ އެކޮޅުކޮޅުން އެލުވާފައި އޮތް ދިމާއަށެވެ. އޭރު ވެސް އެ އޮތް ގޮތަށް ހައްވާދިޔެގެ ހަށިގަނޑު އޮތެވެ. އަހުމަދުދީދީ ގޮސް އަތް ޖައްސައިލިއިރު، ހައްވާދިޔެ އޮތީ އެ އޮތްގޮތަށް އޮވެ މަރުވެ ހަރުވެފައެވެ.

އަހުމަދުދިދީގެ ދެ ލޮލުން ހޯސްލާފައި ކަރުނަ އޮހިގަތެވެ. އެ ވަގުތު އަނެއްކާ ވެސް ބޮމެއް ގޮއްވާލި އަޑު ވަރަށް ކައިރިން އިވިއްޖެއެވެ. ލިބުނު ސިހުމާ އެކު އޭނާ އަވަސްއަވަހަށް ދުއްވައިގެންފިއެވެ. ހައްވާދިޔެގެ ހަށިގަނޑު އެ ތަނަށް ދޫކޮށްލާފައި ޖަންގައްޔާ ދިމާއަށެވެ. މި ނާޒުކު ވަގުތު އެހެން އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތީއެވެ.

ޖަންގަލީގެ ތެރޭގައި ދުވަމުން ދުވަމުން ގޮސް، އިރު އަރަންވިއިރު މީހުން އުޅޭ ސަރަހައްދަކަށް އެ މީހުންނަށް ނިކުމެވިއްޖެއެވެ. މި ފަހަރު ނަޞީބު އެ މީހުންނާ އެކު ހިނިތުންވެލި ފަހަރެއްކަމަށް ފެނެއެވެ. ދިމާވީ ވަރަށް ރަނގަޅު ބަޔަކާއެވެ. މުސްލިމުންގެ ބައެކެވެ. އެ ތަނުން އެ މީހުންނާ ބައްދަލުކުރީ އަބުދުއްރަޙުމާނު ނަމަކަށް ކިޔާ މީހެކެވެ. އޭނާ އެންމެންނަށް އުނުއޮރިޔާން ނިވާކުރެވޭނޭގޮތް ހަމަޖައްސައިދިނެވެ. އެ ހައިތަނުން އަބުދުއްރަހުމާނާ ދިވެހިންގެ ހަ މީހުން ހަވާލުކޮށް އެމީހުން ސަލާމަތްކޮށްދެވޭތޯ ބެލުމަށް ބުނެފައި، އިނގިރޭސީންގެ އަށް މީހުން ޖަންގައްޔަށް ވަދެގެން ހިނގައްޖެއެވެ.

ދިވެހިންގެ ތެރެއިން ސަލާމަތްވި މީހުންނަކީ ސ. ހިތަދޫ އަހުމަދުދީދީއާއި ފަރެސްމާތޮޑާ ރެކިފުތާއާއި އެ ރަށު އާދަންފުތާއާއި އެ ރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ފިޔޯރީ އާދަނާއާއި ކުދުމޫސުބެއްޔާގެ ފުތާގެ މޫސާފުތާއި އެޅެފުތާގެ މުހައްމަދުކަލޯއެވެ. މި ހަ މީހުންނަށް ދެން ކަންދިމާވީ، ﷲ ގެ ރަހުމަތްފުޅުން ވަރަށް ރަނގަޅަށެވެ. ޖަޕާނުސިފައިންގެ އަތް ދަށުގައި ހައްޔަރުވާކަށް ނުޖެހުނެވެ. އެ ރަށުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގޮތުގައި ހަނޑޫދަނޑުތަކުގައި މަސައްކަތްކޮށް އުޅޭތާ ހައެއްކަ މަސް ވީތަނާ، ހަނގުރާމައިން ޖަޕާނު ބަލިވެ، އިއްތިހާދީންނަށް ކާމިޔާބު ލިބިއްޖެއެވެ.

އެހައިތަނުން ޖަޕާނުންނާ މެދު ދިވެހީންގެ ހިތުގައި އޮތް ބިރު ފިލައިފިއެވެ. އާ ދުނިޔެއަކަށް ލޯ ހުޅުވުނު ކަހަލައެވެ. އަޅުވެތިކަމުގެ ބިރުވެރިން ފިލައި، މިނިވަންކަމުގެ ފިނިކަން ހިތަށް ލިބިގެން ދިޔައެވެ. އެ މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އުފާވެރި ރަނގަބީލު ޖެހެންފަށައިފިއެވެ.

އެގޮތް މިގޮތުން ދިވެހިސަރުކާރުގެ އެހީއާ ވެސް އެކުގައި، ދިވެހީންގެ ހަ މީހުންނަށް މާލެއަށް އާދެވުނީ ހިޖުރައިން 1365 ވަނަ އަހަރު ރަބީޢުލް އާޚިރުމަހުގެ 26 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. ދެ އަހަރާއި ނުވަވަރަކަށް މަސްދުވަހުގެ ގަނަތެޅުމަކަށްފަހު ސަލާމަތްވެގެން އާދެވުނީ، އެ މީހުންގެ ހަތް ބައިވެރިން ދޫކޮށްލާފައެވެ. އެ ހަތް މީހުންނަށް ކުރި އަނިޔާއާއި އެ މީހުން ރުއިރުއިމާއި ކުރި އާދޭހާއި މަރާލި ހިތްދަތި ގޮތް، މިހާރު ވެސް އެ ހަމީހުންގެ ހިތަށް ސިފަވަމުން އާދެއެވެ.

ނިމުނީ