ދިވެހި ދައުލަތަކީ އިއްޔެއަކު މިއަދަކު އުފަންވި އައު ދައުލަތެއް ނޫނެވެ. މިރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅެން ފެށިތާ އެތައް ހާސް އަހަރެއް ވެއްޖެއެވެ. އަމިއްލަ މުސްތަގިއްލު ވެރިކަމެއް ކުރަމުންދާތާވެސް އެތައް ހާސް އަހަރެއް ވެއްޖެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ފަހު ހާސް އަހަރުގެ ތެރޭގައި ހިނގާފައިވާ ބޮޑެތި ކަންކަމަށް އަލިއެޅިގެންދާ ތާރީޚެއްވެސް ލިޔެވިފައި އެބައޮތެވެ. ވެރިކަމުގެ ތާރީޚެވެ. ރަސްރަސްކަލުންގެ ތާރީޚެވެ. ތައުލީމު ފެތުރުމުގެ ތާރީޚެވެ. މިހެންގޮސް ތަފާތު ކަންކަމާއި ގުޅޭ ތާރީޚެވެ. މިކަން މިހެން އޮތަސް ހިތާމަކުރަން ޖެހިފައިވާ ކަމަކީ އެކި ތަންތަނާއި އެކި ކަންކަމުގެ އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަކުރަމުންދާއިރު ތާރީޚަކީ އެބަޔަކު ހިތާވާ ގޮތަކަށް މޮޑޭ ފުށްގަނޑަކަށް ހެދުމުގެ އާދަ ގެންގުޅެވޭ ކަމެވެ. މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލްގެ 95 ވަނަ އަހަރީ ދުވަހުގެ ހަފުލާއިންވެސް މިކަން ވަނީ ފެނިގެންގޮސްފައެވެ.
މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލަށް ފުރުނީ 95 އަހަރު ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. އޭގެ މާނަޔަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތައުލީމީ ނިޒާމަށް އެންމެ 95 އަހަރު ވުމެއް ނޫނެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ އިލްމީ ސަނަދުގެ ތާރީޚަކީ އެއަށްވުރެ މާދިގު އެއްޗެކެވެ. ނެތިގެން އުޅޭ އެއްޗަކީ ދިވެހި ތައުލީމުގެ އެކިއެކި ޒަމާނުގެ ބޮޅުބޮޅު ގުޅުވައިލުމުގެ ބޭނުންތެރިކަން ވިސްނައި އެކަންކުރުމުގެ ފިކުރެވެ. އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓްރީގައި ވެސް އެފިކުރު ނެތީއެވެ. ހެރިޓޭޖް މިނިސްޓްރީގައި ވެސް އެފިކުރު ނެތީއެވެ. ތާރީޚުން ހިރަފުސް ފޮޅައި ކަންކަން ބެލުމުގެ އާދަ ނެތީއެވެ. އެހެންވީމާ އެބަޔަކު ހިތާވާ ހިސާބަކުން ފަށައި ބޭނުންވާ ހިސާބަކުން ނިންމައިލާން ފަސްޖެހުމެއް ނެތެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ތައުލީމުގެ ފެށުމަކީ މީގެ 95 އަހަރު ކުރިން މަޖީދިއްޔާއެކޭ ބުނެ އަޑަށް ބާރުލައިފައި އެގޮވަނީ މިހެންވެގެންނެވެ.
ރަސްމީ ތައުލީމަކީ ކޮބައިބާވައެވެ؟ ރަސްމީ ތައުލީމަކީ ވަކިބާވަތެއްގެ ޔުނިފޯމް އަޅައިގެން ވަކި ކަހަލަ ދަބަހެއް ހިފައިގެން ވަކި ކަހަލަ އިމާރާތަކަށް ދިއުން ބާވައެވެ. ތާރީޚު ފެށެނީ ތިމާމެންގެ ހަނދާން ހުންނަ ހިސާބަކުން ކަމަށް ބަލައި ސަނާކިޔާން ބޭނުންވާ މީހެއްގެ ފުރާޅުގެ ދަށަށް ތާރީޚުގެ ފޫޅުކަނޑައިލުމަކީ ދެރަ ކަމެކެވެ. ދިވެހި ހަޟާރަތާއި ދިވެހި ގައުމިއްޔަތަށް އެތައް ހާސް އަހަރެއް ވެއްޖެޔޭ ބުނެ ފަޚުރުވެރިވެފައި މިރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ތައުލީމުގެ ނިޒާމަށް މިވީ އަދި އެންމެ 95 އަހަރޭ ބުނުމަކީ ހަގީގަތުގައި ވަރަށް ލަދުވެތި ކަމެކެވެ. އެންމެ އެވޭލާ ޒަމާނުއްސުރެ މިރާއްޖޭގައި ބޮޑެތި ބޮޑެތި އާލިމުން ތިއްބެވި ކަމަށް އިއުތިރާފު އެބަވަމުއެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ނަމުގެ ކުރިޔަށާއި ފަހަތަށް އަލްކަބީރާއި އަލް އައްލާމާޔާއި އަލްގާޒީޔާއި މިހެންގޮސް އެތައް ލަގަބެއް މިތިބީ ލައިގެންނެވެ.
އެކިއެކި މަދަރުސާތަކަށް ޖަމާލުއްދީނޭ، ތާޖުއްދީނޭ ކިޔައި ދިވެހި އާލިމުން ޝަރަފުވެރިކުރާން ބޭނުންކަން ފާޅުކުރާއިރު ދެން މިބުނެވެނީ އެފަދަ އާލިމުންނަކީ އާލިމުން ނޫންކަމުގައެވެ. އެބޭފުޅުން ކިޔެވި ތަނެއްނެތޭ، މިގައުމުގައި އިލްމު ފަތުރާން ފެށުނީ ރަސްމީ ސިފައެއްގައި މީގެ އެންމެ 95 އަހަރު ކުރީންނޭ ބުނުމުގެ މާނަޔަކީ އެވޭލާ ޒަމާނުގެ އާލިމުން ކިޔެވި ތަނެއް ނެތްފަދައިން ކިޔެވި އެެއްޗެއްވެސް ނެތް ކަމަށް އިއުތިރާފުވުމެކެވެ. މިއީ ވަރަށް ލަދުކަމެކެވެ. ޚާއްސަކޮށް ތިމަންނާ ޕީއެޗްޑީ ހެދީ ރާއްޖޭގެ އިލްމީ ސަނަދުގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށް ބޮޑު ދިރާސާތަކެއް ހަދައި އޭގެ މައްޗަށް ތީސިސް ލިޔެގެންނޭ ބުނާ މީހުންގެ ދުލުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ތައުލީމަށް މިވީ އެންމެ 95 އަހަރު ކަމަށް ބުނުމަކީ ލަދުގެ ކޮޅުނެތްކޮޅެވެ. ހިތާމައިގެ ކޮޅުނެތްކޮޅެވެ.
ދިވެހިރާއްޖޭގައި 1932 ވަނަ އަހަރު އަލަށް ގާނޫނުއަސާސީއެއް ލިޔެ އޭގެ ދަށުން ތައުލީމާއި ބެހޭ ވުޒާރާއެއް އުފައްދައި ތައުލީމުދޭ ތަންތަން ރަޖިސްޓްރީ ކުރާން ފެށިފެށުމަކީ ރަސްމީ ތައުލީމުގެ ފެށުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ރަސްމީ ތައުލީމަށް އިތުރުވި ބޮޅެކެވެ. ބަގީޗާގޭ ފެންޑާގައި ސަލާހިއްޔާގެ ނަމުގައި ހުސައިން ސަލާހުއްދީނު ހިންގެވި މަކުތަބެއް އެތަނުން ލުއްސާލައިގެން ގެންގޮސް ފަނޑިޔާރުގޭ ގޯތިތެރޭގައި ބަހައްޓައި ސަނިއްޔާއެކޭ ކިޔަައި އޭގެ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން މަޖީދިއްޔާއެކޭ ކިޔައި މުޅި ނިޒާމުގައި ސިޔާސީ ކުލަޖެއްސި ޖެއްސުމަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްމީ ތައުލީމުގެ ފެށުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ތާރީޚު އޮޅުވައިލުމެކެވެ. އާނއެކެވެ. ވަރަށް ބޮޑު އޮޅުވައިލުމެކެވެ. މިކަންކަމަކީ އިލްމީ ތާރީޚަށް އިތުރުވި ބޮޅުބޮޅެވެ. ހިނގަމުން އައި ސިލްސިލާޔަކަށް ކަންކަން އިތުރުވުމެކެވެ.
ކަންކަމުގައި ރަސްމީ ކުލަޖެހެނީ ދައުލަތުގެ ފަރާތުން އެކުލަ ޖައްސަވައިގެން ކަމުގައި ވަނީވިއްޔާ މީގެ 350 އަހަރު ކުރިން އިސްކަންދަރު އައްވަލުގެ ދައުރުގައި ދައުލަތުން އެކި އާލިމުންނަށް މުސާރަ ދެއްވައިގެން މާލޭ ހުކުރު މިސްކިތުގައި ފެއްޓެވި މަދަރުސާ ފެތެނީ ކޮން ގިންތިޔަކަށް ބާވައެވެ؟ އަދި އެއަށްވުރެވެސް ކުރިޔަށް ޖެހިލާނަމެވެ. ދިވެހި ގައުމިއްޔަތުގެ ބާނީކަމަށް އެންމެންވެސް އެއްބަސްވާ އުތީމު ބޮޑު ތަކުރުފާނުގެ ދައުރުގައި އެތަކުރުފާނު ހުއްދަ ދެއްވައިގެން އަދި ވަސީލަތްތައް ތަނަވަސްކޮށް ދެއްވައިގެން މީގެ 450 އަހަރު ކުރިން ވާދޫ ދަންނަކަލޭގެފާނު ހުވަދުއަތޮޅު ވާދޫގައި ފެއްޓެވި ތައުލީމީ މުއައްސަސާ ފެތެނީ ކޮން ގިންތިޔަކަށް ބާވައެވެ؟ އެކަން ރަސްމީ ކަމަކަށް ނުވަންޏާ ދެން ރަސްމީ ވަނީ ހަމައެކަނި ހުރަވީން ކުރި ކަންކަންބާވައެވެ.
ނޫނެކެވެ. އެކަން އެހެނަކުން ނުވާނެއެވެ. ނުވެސް ހެދޭނެއެވެ. ހުކުރު މިސްކިތުގައި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ފެއްޓެވި މަދަރުސާޔަކީ ވާދޫ ދަންނަކަލޭގެފާނު ވާދޫގައި ފެއްޓެވި މަދަރުސާގެ ގޮތްޕެކެވެ. އެއީ ސިލްސިލާއަކަށް ގެތިގެން އެމުނިގެން ދިޔަ ބޮޅެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ދެކުނުގައި އެސިލްސިލާ އައީ ދެމެމުންނެވެ. އެ ސިލްސިލާގެ ތެރެއިން ދަސްވެނިވި ކިތަންމެ ބަޔަކު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބޮޑެތި ބޮޑެތި އާލިމުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ. ކިޔަވައިދިނީ ހަމައެކަނި ދީނެއް ނޫނެވެ. ދުނިޔަވީ އިލްމަށްވެސް އެތައް ބައެއްގެ ލޯ ހުޅުވައިދީފައިވެއެވެ. މިގޮތަށް ދެމިގެން އައި އެއް މަދަރުސާ 2019 ވަނަ އަހަރު އެޑިއުކޭޝަން މިނިސްޓްރީން ވަނީ އުވާލައިފައެވެ. މިޒަމާނުގެ ތައުލީމަކީ ފުރޭ އަހަރަކަށް ރިއާޔަތް ކުރަން ނުޖެހޭ ތައުލީމެއް ކަމަށް ބުނެފައެވެ.